San José, 8 Haziran 1708'de dört İngiliz gemisinden oluşan bir filo yaklaştığında, İspanya'ya gitmeye hazırlanan bir ticaret filosunun parçası olarak Kolombiya açıklarında demirlemişti. İngiliz gemilerinden biri olan Kingston ile San José'nin kardeş gemisi San Joaquín arasında çatışma başladı, ancak iki saat sonra San Joaquín kaçmayı başardı. San José daha sonra İngiliz gemilerinin en büyüğü olan Expedition'ın ateşi altına girdi. Tarihçilere göre o dönem ticaret gemileri ve donanma gemileri arasındaki sınırlar belirsizdi. Çünkü ticaret gemileri çok değerli kargo taşıdıkları için çok iyi silahlanmıştı.
ÇATIŞMA 1 SAAT SÜRDÜ
History.com'a göre bir saat süren çatışmanın ardından Expedition yaklaştı, mürettebat gemiye çıkmaya hazırlanırken bir patlama İspanyol gemisini aniden parçaladı. İngilizler gemiyi ve hazineyi ele geçirmek istediler, ancak yanlışlıkla San José'nin barut depolarına bir gülle ateşlemişlerdi. Gemi patladı ve birkaç dakika içinde battı. San José birkaç dakika içinde yok olmuş, 11 yolcusu ve mürettebatı hariç herkes sulara gömmüştü. Çatışma İspanyollar için facia oldu. Ancak İngilizler için de başarı sayılamazdı çünkü İngiltere'ye götürülmek istenen hazine de sulara gömülmüştü. Hazinenin bugünkü değerinin 18 milyar dolar değerinde olabileceği iddia ediliyor.
Bu eserlerin, 18. yüzyılın başlarında Avrupa'nın ekonomik, sosyal ve politik iklimi hakkında ipuçları sağlayabileceği düşünülüyor. San José ve yükünün kaybının o dönem Avrupa ve Yeni Dünya'daki tüccarlar için mali sıkıntılara yol açtığı belirtiliyor.
2015 yılında Son Jose'nin toplarının fotoğrafları çekilmişti. (Kolombiya Kültür Bakanlığı)
UZUN YILLARDIR SÜREN TARTIŞMA
Peki, denizin altında kalan o hazine kime ait? Kolombiya ve İspanya devletleri, ABD'li bir kurtarma şirketi ve Güney Amerika'daki yerli gruplar hazine üzerinde hak iddiyor. Kolombiya ve ABD'de yargı savaşları yaşandı ve dava şu anda Lahey'deki Daimi Tahkim Mahkemesi'nde. Ancak görünüşe göre kolay bir çözümü yok.
1980'LER
BBC'nin makalesine göre enkaz, 1980'lere kadar deniz tabanında yatıyordu. O yıllarda ABD kurtarma şirketi olan Glocca Mora enkazı bulduğunu bulduğunu söyledi. Kolombiyalıları hazineyi çıkarmak ve geliri paylaşmak için ortaklığa ikna etmeye çalıştılar; ancak iki taraf kimin hangi payı alacağı konusunda anlaşamadı.
KİM NE DİYOR?
- Arkeologlar enkazın olduğu yerde bırakılması gerektiğini söylüyor.
- Denizcilik tarihçileri San José'nin bir mezarlık olduğunu ve buna saygı gösterilmesi gerektiğini belirtiyor. Çünkü gemi battığında yaklaşık 600 kişi yaşamını yitirdi.
- San José'nin keşfi, geminin barındırdığı kültürel ve tarihi eserler nedeniyle Kolombiya açısından önemli. Kolombiyalılar, 2015 yılında, Amerikalılar tarafından sağlanan bilgilerden bağımsız olarak gemiyi deniz yatağının farklı bir yerinde bulduklarını söylediler. O zamandan beri ABD şirketi Glocca Mora'nın hazine konusunda hiçbir hakkı olmadığını savunuyorlar.
- ABD'li şirket ise gemi enkazının hazinesinin tahmini değerinin yarısı olan yaklaşık 10 milyar doları hak ettiğini iddia ederek Kolombiya hükümetine karşı Daimi Tahkim Mahkemesi'nde dava açtı.
- İspanya devleti San José ve kargosunun devlet malı olduğunu söylüyor ve hazinenin kendi hakkı olduğunu belirtiyor.
- Bolivya ve Peru'daki yerli gruplar da ganimetin en azından bir kısmına hakları olduğunu söylüyor. Çünkü, onlara göre İspanyollar sömürge döneminde And Dağları'ndaki madenleri yağmalamıştı. Yerli gruplardan Qhara Qhara halkının temsilcisi Samuel Flores, “Bu zenginlik Bolivya yaylalarındaki Potosi madenlerinden geliyordu. Bu kargo halkımıza ait. Hazine avcılarının yağmalamasını önlemek için deniz yatağından çıkarılması gerekiyor. Bunu bize borçlular" diyor.
DEĞERİ NE KADAR?
Lahey'deki davanın bir parçası olarak Sea Search Armada kargoyu inceledi. Değerinin 7-18 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Rahim Moloo, "Gemiyle birlikte batan hazinede yedi milyon peso, 116 zümrüt dolu çelik sandık, 30 milyon altın sikke vardı. Bu insanlık tarihinin en büyük hazinesi" diyor. Ancak karşı görüşte olanlar da var. Tarihçi Carla Rahn Phillips, "Altın ve gümüş paralardan bahsediyorsanız, şu anki altının ağırlığına göre bir tahmin mi yapıyoruz? Yoksa koleksiyoncuların bu altın paralara ne kadar ödeyebileceğine mi bakıyoruz? Bana göre şu anda bir rakam bulmaya çalışmak neredeyse anlamsız. Define avcılarının tahminleri gülünç" görüşünü paylaşıyor.
'YERİNDE BIRAKILMALI'
San José davasını yakından takip eden Kolombiyalı deniz arkeoloğu Juan Guillermo Martín, "San José'nin hazinesi, orada ölen 600 mürettebat üyesinin insan kalıntılarıyla birlikte denizin dibinde kalmalı. Hazine arkeolojik bağlamın bir parçası ve bu nedenle ticari bir değeri yok. Değeri tamamen bilimsel" diyor. Tarihçi Carla Rahn Phillips ise "Bu büyük bir karmaşa ve bundan kolay bir çıkış yolu göremiyorum. İspanyol devleti, Kolombiya hükümeti, çeşitli yerli gruplar, define avcıları. Herkesin tatmin olabileceği bir yol olduğunu düşünmüyorum" görüşünü paylaşıyor. (Samuel Scoot'ın bu tablosu San José'ye yapılan bir saldırıyı gösteriyor)
