Ortodoks ve Heterodoks Ekonomi Nedir?
Ortodoks Ekonomi nedir, Heterodoks ekonomi nedir? Ortodoks ve Heterodoks Ekonomi Politikaları neler? Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan; “Heterodoks Ekonomi” ve “Ortodoks Ekonomi” terimleriyle ilgili merak edilen soruları yanıtladı: (ÜFE ve TÜFE nedir? başlıklı yazı da ilginizi çekebilir)
HETERODOKS VE ORTODOKS EKONOMİ NEDİR?
Öncelikle ortodoks ve heterodoks ekonomi nedir? Erkan bu soruyu şöyle yanıtlıyor: Ortodoks kelimesinin terminolojisi aslında çok yoğun şekilde din, inanç kısmıyla ilişkilendirilse de kelime kökenleri itibariyle bakıldığında ‘inanılan, gerçek, doğru’ gibi anlamlar veriyor Heterodoks kelimesinde ise köken olarak hetero,
‘farklı olan’ anlamına geliyor. Ekonomi literatürüne uyarladığımız zaman
Ortodoks ekonomi politikası, geleneksel kabul görmüş yaklaşım ve uygulamaları içerirken,
Heterodoks ekonomi politikasında bunun tam tersi ve farklı yollar izleyen bir perspektif söz konusu oluyor.
HETERODOKS EKONOMİ POLİTİKASINDA PİYASA YAKLAŞIMI
Heterodoks politikaların uygulamasında daha çok merkeziyetçi yönlendirme ile uygulanan bir piyasa yaklaşımı baz alınır. Bu konuda, ekonomi politikalarının genel odak noktası büyüme sağlanması yönündedir. Buna bağlı olarak, kamu harcamaları kanalının aktif tutulması ve bireysellerin harcamaya teşvik edilmesi, borçlanmanın ucuzlatılması yönünde genişletici maliye ve para politikaları uygulanır. Mesela; enflasyonu bastırma amaçlı merkezi fiyat kontrollerinin ve sabitlemelerinin yapılması, serbest dış ticaret rejimi dışındaki kontrolcü uygulamalar (kota, tarife dışı iktisat dışı uygulamalarla ithalat kısıtlaması gibi), fiyat ve ücret dondurucu uygulamalar gibi genel iktisadi çerçeve dışındaki araç kullanımları heterodoks politikalar arasında gösterilebilir.
AMAÇ, FİYATLARI KONTROL ALTINDA TUTMAK
Gelir ve harcama kontrollerinde, serbest piyasada oluşan arz ve talep ile dengesini bulması beklenen mal ve hizmetlerin fiyatının sabitlenmesi, enflasyonla mücadelede başvurulan bir heterodoks politika uygulamasıdır. Reel ücretlerdeki artışın oluşturduğu harcama dalgası ve işletme maliyetleri ekseninde oluşacak talep enflasyonundan bu şekilde kaçınılması amaçlanmakla beraber, küresel fiyatlardan veya piyasadaki kur, faiz gibi bileşenlerden etkilenen fiyatlar da inorganik bir şekilde kontrol altında tutulmak istenir.
Arz kaynaklı faktörlerde de belli mal gruplarında ihracat kısıtlanarak ve zorlaştırılarak fazlanın iç piyasaya aktarılması ve mal arzının rahatlatılarak fiyatların gevşetilmesi amaçlanır. Reel ücretlerde kontrolle talep enflasyonu, fiyat kontrolü ile maliyet enflasyonu önlenmek istenir. Tüketim malları üzerinde; ithalatı ve nihai tüketimi sınırlandırmak maksadıyla kontrolcü uygulamalar getirilir ve ithalat azaltılarak cari açık düşürülmek istenir.
ALIŞILAGELDİK BİR UYGULAMA DEĞİL
Heterodoks ekonomi politikaları, tam liberal ekonomilerde alışılageldik bir uygulama değildir. Ekonomilerde olağanüstü durumlarda, acil önlemler kapsamında ise geçmişte Türkiye dahil bazı ülkelerde heterodoks uygulamalar yapılmıştır. Buradan yola çıkarak, uygulama zemininin geçici bir dönem için oluştuğunu ve
“normalleşme için kısa süreli normal dışı politika” şeklinde yapıldığını söyleyebiliriz.
ORTODOKS EKONOMİ POLİTİKASININ DAYANDIĞI İLKELER
Ortodoks ekonomi politikaları; genel kabul görmüş ilkeler üzerinden işler. Geleneksel uygulamaların yanında, model olarak uygulanabilirliği test edilmiş ve iktisadi kesimler tarafından neden-sonuç ilişkisi üzerinden kabul görmüş uygulamalar eksenindedir. Para politikasını ve maliye politikasını iki ana grup olarak ele almakla birlikte; dış ticarete, ekonomik planlamaya ve diğer politikalara (finansal destekler, sektörel teşvikler, kriz önlemleri, likidite yönetimi vs.) bağlı yan kollarda da Ortodoks politikalar konu edilebilmektedir.
Genel olgu; fiyatların arz ve talep ekseninde denge bulması, serbest piyasa ve kambiyo rejimine sadık kalınması, döviz kurlarının ve faizlerin piyasa şartlarıyla uyumu, bu eksende ekonomik önceliklere bağlı olarak (büyüme, enflasyon) gerekli koşullarda nesnel genişletici veya sıkılaştırıcı politikalar uygulanmasıdır.
DARALTICI VE GENİŞLETİCİ POLİTİKALAR
Para politikasının alt katmanları da
ortodoks veya heteredoks uygulamalara konu olabilir. TCMB; ana ve yan politika araçları ile likidite, talep, kredi mekanizması, para arzı gibi unsurları düzenler ve kısa vadeli faizleri kontrol eder. Bu aşamada; enflasyonun düşürülmesi amaçlı olarak faiz oranlarının yükseltilip para arzının kısılması, kredi büyümesinin kontrol alanında sınırlandırılması gibi sonuçlar fiyat istikrarı için yardımcı olacak daraltıcı politika zeminini oluşturur. Ekonomiyi hızlandırmak amaçlı olarak faiz oranlarının düşürülüp, firmaların borçlanma maliyetlerinin azaltılması, kredi çıkışlarının hızlanması ve artan tüketim ile beraber para döngüsünün hızlanması gibi uygulama ve sonuçlar genişletici politikaların gidiş yoluna işaret eder.
Bu ekonomik döngüsellikte, bütün şartlar sabit olmadığı gibi, büyüme, enflasyon, faiz gibi unsurların sarmal yaratmaması adına ekonomik hedeflerin birbiriyle çelişme eşiklerine dikkat edilmelidir. Para politikasında uygulanan faizlerin ülkenin enflasyon, risk primi ve piyasa şartlarıyla uyumlu olmasına dikkat edilmeli ve neden-sonuç analizi doğru test edilmelidir. Finansal gevşemenin rahat yapılabilmesi için belli bir dönem finansal sıkılaşma gerekebilir. Bu da, fiyat istikrarı gibi bir olgunun sağlanması, piyasa faizlerinin düşürülmesi ve büyümenin önünün açılabilmesi için faiz oranlarının düşürülmesine imkan verecek bir yol haritasıdır.
RİSK YARATABİLİR
Heterodoks uygulamada; faiz oranlarının piyasa koşullarının öngörmediği seviyelerde tutulması, oluşan fiyatlama ve faiz farklılıklarından spekülatörlerle arbitraj olasılığı verecek makas açıklıklarının olması, aşırı finansal volatilite ile öngörülemez ekonomik dengelere yol açabilecek alışılmış dışı uygulamalar risk yaratabilir. Buna örnek gösterilebilecek etmenlerden birisi; yanal politika araçlarının asıl politika araçları fonksiyonunda kullanılması veya merkezi kontrol ile beraber parasal aktarım mekanizmasının kontrol edilmeye çalışılmasıdır. Burada odak, genelde faiz oranlarının düşürülmesi yönünde olur. Ancak faiz oranlarını organik şekilde düşürmenin yolu enflasyon ve risk profilindeki düzelmeden ileri gelir.
Sonuç olarak;
Ortodoks politikalar genel kabul görmüş iktisadi temellerle liberal yaklaşımı ve özel teşebbüslerle piyasa serbestliğini ele alır, birbirini etkileyen makro dengeleri de nedensellik üzerinden analiz eder. Heterodoks politikalarda ise devlet yönlendirmesi ile beraber oluşturulan daha kumandacı bir yaklaşım ele alınır. Burada esas olan olgu; devlet yönlendirmesinde devletin liderlik ve teşvik rolünü mü, yoksa baskı, kontrol yolunu mu benimseyeceğidir.
Heterodoks politikaların amaçlarının şeffaf bir şekilde ele alınarak anlatılması ve planlamanın sonuçlarına dair olarak nesnel verilerin ve analizlerin ortaya konulması şarttır.
