Ekonomi Terimleri Sözlüğü'nün bu maddesinde 'borsada takas' ve 'borsada takas süresi' kavramlarına bakıyoruz.
Borsada takas işlemi bir finansal enstrümanın (genellikle hisse senetleri, tahviller veya türev ürünler gibi) el değiştirmesi veya ticaretinin gerçekleşmesi anlamına gelir.
Bu işlem genellikle alıcı ve satıcı arasında gerçekleşir ve genellikle borsa aracılığıyla yapılır. Borsada takas işlemlerini yaparken alıcı ve satıcılar işlem platformlarını kullanırlar. Bankalar ve aracı kurumların kurmuş oldukları işlem platformlarından alım ve satım talebi gönderilir. Daha sonra takas işlemlerinin gerçekleştirilmesi için kurulmuş olan Takasbank devreye girer. Takasbank, Türkiye'de finansal piyasalarda takas, saklama ve diğer hizmetleri sunan bir kurumdur. Takasbank'ın temel görevi, borsalarda ve diğer finansal piyasalarda gerçekleşen işlemlerin takasını sağlamaktır. Takasbank’ın, takas işlemleri, merkezi saklama hizmeti, takas ve saklama garantisi ile risk ve teminat yönetimi fonksiyonlarının yanı sıra Türkiye'de finansal piyasalarının güvenli ve etkin bir şekilde çalışmasının sağlanmasında önemli bir rolü vardır.
Alım ve satım emirlerinin eşleşip takas işlemlerinin başlaması demek alıcının, almak istediği hisse senedi, tahvil türev ürünler vb. gibi finansal enstrümanın ödemesini gerçekleştirmesini satıcının da alıcıya o finansal enstrümanı transfer etmesini ifade eder. Alıcı ve satıcılar emirlerini banka ve aracı kurumlar yoluyla iletirken Takasbank da işlemlerin güvenli bir şekilde gerçekleşmesini denetler. Takas işlemlerinin gerçekleşmesiyle satıcı ödemesini alır. Alıcı da satın aldığı finansal enstrümana ulaşır.
BORSADA TAKAS SÜRESİ
Takas işlemi temelde yukarıda anlatılan gibi gerçekleşse de her finansal enstrümanın takas süresi aynı değildir. Borsa İstanbul’da hisse senetlerinin takas süresi 2 iş günüdür. 2 iş gününün hesaplanmasında yarım seans olan iş günleri dikkate alınmaz. 2 iş gününün geçmesiyle alıcı ve satıcı arasında hisse senetlerinin transferi tamamlanmış olur. Hisse senetlerinin takas süresinin 2 işlem günü olmasının nedeni ise alıcı ve satıcı arasındaki taahhüdün gerçekleşmesi hisse senetlerinin güvenli biçimde transferi bir süreci beraberinde getirmesidir. Bu süreçlerin tamamlanması zaman alan bir işlemdir. Ayrıca Borsa İstanbul, uluslararası finansal piyasalarla uyumlu olmak amacıyla belirli standartları takip eder. Bu nedenle, uluslararası piyasalarda genellikle kullanılan T+2 takas süresini benimsemiştir.
TAKAS KESİNLİĞİ VE BRÜT TAKAS
Takasla ilgili karşımıza çıkan diğer kavramlar da takas kesinliği ve brüt takas kavramlarıdır. Takas kesinliği alıcı ve satıcı arasında taahhütlerin yerine getirildiğini işlemin geri alınamaz şekilde takas işleminin tamamlandığını ifade eder. Brüt takas ise hisse senetlerinde uygulanan bir tedbir işlemidir. Normalde dönemlerde hisse senetleri aynı gün içerisinde serbestçe alım satıma konu olur. Brüt takas tedbiri uygulandığında ise hisse senetleri satın alındığı gün satılamaz ve satıldığı gün içerisinde tekrar alım işlemi yapılamaz. Kısacası brüt takas hisse senedinde manipülasyonu önlemeyi amaçlayan bir tedbir işlemidir.
TAKAS AVANTAJI NEDİR?
Borsada takasa dair bir başka kavram ise takas avantajı olup, uzun tatil dönemlerinde gündeme gelmektedir. Takas avantajı, T+2’den kaynaklı olarak, yatırımcıların hisse senedi işlemlerinde, para hem hisse senedinde hem de repoda kalması durumudur.
Yazan: InvestAZ Araştırma ve Strateji Birim Müdürü Mehmet Bilal Bircan
BU İÇERİKLER DE İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
