Türkiye ile Bosna-Hersek arasındaki ticaret hacmi son beş yılda yüzde 70 artarak 600 milyon doları aştı. Önümüzdeki beş yılda ise bunun 1 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor. Avrupa’ya açılmanın bir kapısı olarak görülen Bosna-Hersek, son dönemde Türk şirketlerinin gözde pazarları arasına girdi.
AYŞEGÜL SAKARYA PEHLİVAN
[email protected]
Şişecam, LC Waikiki, Doğtaş, Hayat Holding gibi şirketler yeni yatırım fırsatları kolluyor. Türk yatırımcıların yurtdışı büyüme stratejisinde Doğu Avrupa önemli bir yere sahip. Özellikle Bosna-Hersek, kültürel yakınlığı ve Türkiye’deki yatırımcılara özel sunduğu fırsatların da etkisiyle son dönemde öne çıkmaya başladı.
Son beş yılda Türkiye ile Bos-na-Hersek arasındaki ticaret hacmi yüzde 70 oranında arttı ve 2016’da 600 milyon doları yakaladı. Önümüzdeki beş yılda ise iki ülke arasındaki ticaret hacminin 1 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor.
Sadece ticaret hacmi değil Türk şirketlerinin bu ülkedeki yatırımları da artıyor. Bu şirketler arasında Şişecam, Hayat Holding, Ziraat Bankası, Cengiz İnşaat, Çilek, Koton, LC Waikiki, IUS, Nurol Holding, Sarajevo International, Doğtaş, Etçii, Nobel İlaç, Bahçeci, Liva Enerji, Borsa İstanbul yer alıyor.
DEİK Türkiye Bosna-Hersek İş Konseyi Başkanı Muzaffer Çilek, telekomünikasyon, mobilya, tekstil, tarım, hayvancılık, sağlık, enerji, inşaat sektörlerinde yeni yatırımcıların pazara girmeye hazırlandığını da söylüyor.
BOSNA’NIN AVANTAJLARI
Türkiye’deki yatırımcılar için Avrupa’ya açılan bir kapı olarak görülen Bosna-Hersek’te kurumlar vergisi Avrupa’nın en düşük seviyesinde yani yüzde 10 olarak uygulanıyor. Yatırımcılar belirli koşullarla yüzde 10 üzerinden de indirim alabiliyor. Stopaj vergisi bulunmayan ülkede Türkiye ile çifte vergilendirmeyi önleme ve Serbest Ticaret Anlaşması (STA) bulunuyor.
Türkiye ile Bosna-Hersek arasında neredeyse tüm ürünlerin ticareti sıfır gümrük ile yapılıyor. Bosna-Hersek’te 30 şubesi bulunan Ziraat Bankası, kalkınma projelerine düşük masraflı finansman sağlıyor. Ayrıca Türk Eximbank’ın ayırdığı 300 milyon dolarlık kredi de Bosna-Hersek’te yatırım yapmak isteyen Türk şirketlerini bekliyor.
Muzaffer Çilek, bu genel teşviklerin yanı sıra yerel yönetimlerin de bina, arsa, altyapı, işçilik giderleri gibi çok çeşitli teşvikleri bulunduğunu söylüyor. Çilek, “Bosna-Hersek’te şirketlerin yatırım yapmadan önce projeye ve sektöre uygun teşvikleri araştırması gerekiyor” diyor.
EN BÜYÜK İHRACATÇI
Bosna-Hersek’in en büyük yatırımcılarından biri Şişecam. Şişecam Topluluğu, ülkede ilk yatırımını 2006 yılında gerçekleştirdi. Şirket, Bosna-Hersek’te bugüne kadar yaklaşık 160 milyon Euro’luk yatırıma imza attı.
Yıllık toplam 2,3 milyon ton soda üretimi gerçekleştiren Şişecam, Avrupa’nın en büyük dördüncü, dünyanın ise en büyük 10’uncu soda üreticisi. Bu üretimin yaklaşık 560 bin tonu ise Bosna-Hersek’teki Soda Lukavac fabrikasında gerçekleşiyor.
Şişecam Topluluğu Yönetim Kurulu Başkan Vekili ve Genel Müdürü Ahmet Kırman, bu fabrikanın eski Yugoslavya’daki tek soda üretim tesisi olduğunu söylüyor. Kırman, “Bu tesis, son 10 yıllık dönemde Şişecam’ın yaptığı yatırımlar sayesinde Avrupa’nın en hızlı büyüyen sentetik soda üreticisi olma başarısını göstermiştir” diyor.
Bugün Şişecam Topluluğu, Soda Lukavac ile Bosna-Hersek’in en çok ihracat yapan şirketlerinden biri. 2016 yılında ihracat gelirlerini 100 milyon Euro seviyesine çıkaran Soda Lukavac, 2017 yılında da 100 milyon Euro’nun üzerinde ihracat geliri elde etmeyi hedefliyor.
PERAKENDEYE İLGİ VAR
Son dönemde perakende şirketleri de Bosna-Hersek pazarına yatırım yapıyor. Bunlardan biri de LC Waikiki. 2010 yılında ülkeye giren LC Waikiki’nin toplam dokuz mağazası bulunuyor. Önümüzdeki iki yılda altı mağaza daha açmayı planlayan şirket, orta vadede 16-17 mağaza ve 400’e yakın çalışan sayısına ulaşmayı hedefliyor.
Doğtaş ise 2012 yılından beri bin 500 metrekarelik Doğtaş mağazasıyla, 2016 yılından bu yana da bin 600 metrekarelik Kelebek Mobilya mağazasıyla bu pazarda yer alıyor. 2018 sonuna kadar iki mağaza daha açmayı hedeflediklerini söyleyen Doğtaş Kelebek CEO’su Ersin Serbes, “Bosna pazarı bizim için önemli. Bu konuda araştırma içerisindeyiz” diyor.
BOSNA’YA HAYAT YATIRIMI
Bosna-Hersek’in diğer önemli yatırımcısı Hayat Holding. Şirketin iki amiral gemisi Hayat Kimya ve Kastamonu Entegre, 2005 yılında Bosna-Hersek’te Natron-Hayat şirketini kurarak Maglaj’da 1956’da faaliyete başlayan Natron kağıt ve selüloz fabrikasını satın aldı ve kraft ambalaj kağıdı üretimi işine girdi. Natron Hayat fabrikasının üretiminin yeniden yapılandırılması, kapasitesinin modernizasyonu ve büyümesi için Hayat Holding, yaklaşık 100 milyon Euro yatırım yaptı.
Bugün Natron Hayat, 65 milyon Euro cirosuyla Maglaj kentinin önemli ekonomik aktörlerinden biri. Hayat Holding Ağaç Grubu Başkanı Haluk Yıldız, AB pazarına ve Rusya’dan Orta Asya ülkelerine kadar geniş bir pazara hitap edebilen Bosna-Hersek’i AB ile uyumlu ve yatırımcılara kolaylık sağlayan mevzuatının, stratejik transit ve lojistik imkanlarının cazip kıldığını söylüyor.
BOSNA HERSEK'TE YATIRIMDA ÖNE ÇIKAN ALTI SEKTÖR
1- TURİZM
Turist sayısı her yıl yüzde 26 artıyor. Bu oran Avrupa'nın en yükseği ve buna bağlı olarak otel, restoran, tesis ihtiyacı bulunuyor.
2- TEKSTİL
Geleneksel bir tekstil üreticisi olup bu alanda kaliteli ve ucuz iş gücünün yanı sıra özel teşviklere de sahip. Tekstil yatırımlarında bir yıl boyunca devlet işçi başına 200 Euro teşvik ödemesi yapıyor ve devlete ödenen işçilik gideri 50 Euro'ya sabitleniyor. Tekstil yatırımları için çeşitli belediyelerin arsa, bina ve altyapı tahsisleri mevcut ve uygun fiyata kiralamalar yapmak mümkün. Özellikle halihazırda Avrupa'ya iş yapan şirketler üretimlerinin bir bölümünü veya tamamını Bosna-Hersek'e kaydırmayı tercih ediyor.
3- ENERJİ
Özellikle hidroelektrik konusunda Bosna-Hersek ciddi bir potansiyele sahip. Avrupa'nın enerji ihracatçısı konumunda olan ikinci ülkesi olup HES potansiyelinin sadece yüzde 30'u kullanılıyor. 200 ayrı noktada tespit edilmiş ve bazıları ruhsatlı olan HES projeleri mevcut. Devlet Euro bazlı 12 yıllık alım garantisi veriyor ve uluslararası elektrik şebekelerine de bağlantı sağlanıyor. Ayrıca termik santral, rüzgâr enerjisi ve güneş enerjisi projeleri de bulunuyor.
4- AĞAÇ İŞLEME VE MOBİLYA
İhracatın ithalattan yüksek olduğu bir sektör olan mobilyada ihracat 500 milyon Euro civarında. Kaliteli ağaçları ve katma değerli ürün üretebilme kabiliyetleri var. Ayrıca uygun fiyata kalifiye iş gücü bulunabiliyor.
5- YAZILIM
Dünya çapında iş yapan yazılım şirketleri ve mühendisler var. Çözüm ortaklığı ve üçüncü pazarlara ortak açılmak dahil bu alanda birçok işbirliği mümkün.
6- TARIM VE HAYVANCILIK
Binlerce kilometre nehri var ve sularının yüzde 92'si birinci kalite. Yani bir su cenneti. Bu özelliği tarımda da önemli fırsatlar yaratıyor. Bakir ve temiz toprakları çok çeşitli tarımsal üretime elverişli. Küçük ve büyükbaş hayvancılığın da yapıldığı ülkede et üretimi kaliteli ve fiyatları da uygun. Ayrıca Türkiye'deki şirketlerin yıllık 10 bin ton işlenmiş et ve karkas et alma hakkı var.
AYŞEGÜL SAKARYA PEHLİVAN
[email protected]
Şişecam, LC Waikiki, Doğtaş, Hayat Holding gibi şirketler yeni yatırım fırsatları kolluyor. Türk yatırımcıların yurtdışı büyüme stratejisinde Doğu Avrupa önemli bir yere sahip. Özellikle Bosna-Hersek, kültürel yakınlığı ve Türkiye’deki yatırımcılara özel sunduğu fırsatların da etkisiyle son dönemde öne çıkmaya başladı.
Son beş yılda Türkiye ile Bos-na-Hersek arasındaki ticaret hacmi yüzde 70 oranında arttı ve 2016’da 600 milyon doları yakaladı. Önümüzdeki beş yılda ise iki ülke arasındaki ticaret hacminin 1 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor.
Sadece ticaret hacmi değil Türk şirketlerinin bu ülkedeki yatırımları da artıyor. Bu şirketler arasında Şişecam, Hayat Holding, Ziraat Bankası, Cengiz İnşaat, Çilek, Koton, LC Waikiki, IUS, Nurol Holding, Sarajevo International, Doğtaş, Etçii, Nobel İlaç, Bahçeci, Liva Enerji, Borsa İstanbul yer alıyor.
DEİK Türkiye Bosna-Hersek İş Konseyi Başkanı Muzaffer Çilek, telekomünikasyon, mobilya, tekstil, tarım, hayvancılık, sağlık, enerji, inşaat sektörlerinde yeni yatırımcıların pazara girmeye hazırlandığını da söylüyor.
BOSNA’NIN AVANTAJLARI
Türkiye’deki yatırımcılar için Avrupa’ya açılan bir kapı olarak görülen Bosna-Hersek’te kurumlar vergisi Avrupa’nın en düşük seviyesinde yani yüzde 10 olarak uygulanıyor. Yatırımcılar belirli koşullarla yüzde 10 üzerinden de indirim alabiliyor. Stopaj vergisi bulunmayan ülkede Türkiye ile çifte vergilendirmeyi önleme ve Serbest Ticaret Anlaşması (STA) bulunuyor.
Türkiye ile Bosna-Hersek arasında neredeyse tüm ürünlerin ticareti sıfır gümrük ile yapılıyor. Bosna-Hersek’te 30 şubesi bulunan Ziraat Bankası, kalkınma projelerine düşük masraflı finansman sağlıyor. Ayrıca Türk Eximbank’ın ayırdığı 300 milyon dolarlık kredi de Bosna-Hersek’te yatırım yapmak isteyen Türk şirketlerini bekliyor.
Muzaffer Çilek, bu genel teşviklerin yanı sıra yerel yönetimlerin de bina, arsa, altyapı, işçilik giderleri gibi çok çeşitli teşvikleri bulunduğunu söylüyor. Çilek, “Bosna-Hersek’te şirketlerin yatırım yapmadan önce projeye ve sektöre uygun teşvikleri araştırması gerekiyor” diyor.
EN BÜYÜK İHRACATÇI
Bosna-Hersek’in en büyük yatırımcılarından biri Şişecam. Şişecam Topluluğu, ülkede ilk yatırımını 2006 yılında gerçekleştirdi. Şirket, Bosna-Hersek’te bugüne kadar yaklaşık 160 milyon Euro’luk yatırıma imza attı.
Yıllık toplam 2,3 milyon ton soda üretimi gerçekleştiren Şişecam, Avrupa’nın en büyük dördüncü, dünyanın ise en büyük 10’uncu soda üreticisi. Bu üretimin yaklaşık 560 bin tonu ise Bosna-Hersek’teki Soda Lukavac fabrikasında gerçekleşiyor.
Şişecam Topluluğu Yönetim Kurulu Başkan Vekili ve Genel Müdürü Ahmet Kırman, bu fabrikanın eski Yugoslavya’daki tek soda üretim tesisi olduğunu söylüyor. Kırman, “Bu tesis, son 10 yıllık dönemde Şişecam’ın yaptığı yatırımlar sayesinde Avrupa’nın en hızlı büyüyen sentetik soda üreticisi olma başarısını göstermiştir” diyor.
Bugün Şişecam Topluluğu, Soda Lukavac ile Bosna-Hersek’in en çok ihracat yapan şirketlerinden biri. 2016 yılında ihracat gelirlerini 100 milyon Euro seviyesine çıkaran Soda Lukavac, 2017 yılında da 100 milyon Euro’nun üzerinde ihracat geliri elde etmeyi hedefliyor.
PERAKENDEYE İLGİ VAR
Son dönemde perakende şirketleri de Bosna-Hersek pazarına yatırım yapıyor. Bunlardan biri de LC Waikiki. 2010 yılında ülkeye giren LC Waikiki’nin toplam dokuz mağazası bulunuyor. Önümüzdeki iki yılda altı mağaza daha açmayı planlayan şirket, orta vadede 16-17 mağaza ve 400’e yakın çalışan sayısına ulaşmayı hedefliyor.
Doğtaş ise 2012 yılından beri bin 500 metrekarelik Doğtaş mağazasıyla, 2016 yılından bu yana da bin 600 metrekarelik Kelebek Mobilya mağazasıyla bu pazarda yer alıyor. 2018 sonuna kadar iki mağaza daha açmayı hedeflediklerini söyleyen Doğtaş Kelebek CEO’su Ersin Serbes, “Bosna pazarı bizim için önemli. Bu konuda araştırma içerisindeyiz” diyor.
BOSNA’YA HAYAT YATIRIMI
Bosna-Hersek’in diğer önemli yatırımcısı Hayat Holding. Şirketin iki amiral gemisi Hayat Kimya ve Kastamonu Entegre, 2005 yılında Bosna-Hersek’te Natron-Hayat şirketini kurarak Maglaj’da 1956’da faaliyete başlayan Natron kağıt ve selüloz fabrikasını satın aldı ve kraft ambalaj kağıdı üretimi işine girdi. Natron Hayat fabrikasının üretiminin yeniden yapılandırılması, kapasitesinin modernizasyonu ve büyümesi için Hayat Holding, yaklaşık 100 milyon Euro yatırım yaptı.
Bugün Natron Hayat, 65 milyon Euro cirosuyla Maglaj kentinin önemli ekonomik aktörlerinden biri. Hayat Holding Ağaç Grubu Başkanı Haluk Yıldız, AB pazarına ve Rusya’dan Orta Asya ülkelerine kadar geniş bir pazara hitap edebilen Bosna-Hersek’i AB ile uyumlu ve yatırımcılara kolaylık sağlayan mevzuatının, stratejik transit ve lojistik imkanlarının cazip kıldığını söylüyor.
BOSNA HERSEK'TE YATIRIMDA ÖNE ÇIKAN ALTI SEKTÖR
1- TURİZM
Turist sayısı her yıl yüzde 26 artıyor. Bu oran Avrupa'nın en yükseği ve buna bağlı olarak otel, restoran, tesis ihtiyacı bulunuyor.
2- TEKSTİL
Geleneksel bir tekstil üreticisi olup bu alanda kaliteli ve ucuz iş gücünün yanı sıra özel teşviklere de sahip. Tekstil yatırımlarında bir yıl boyunca devlet işçi başına 200 Euro teşvik ödemesi yapıyor ve devlete ödenen işçilik gideri 50 Euro'ya sabitleniyor. Tekstil yatırımları için çeşitli belediyelerin arsa, bina ve altyapı tahsisleri mevcut ve uygun fiyata kiralamalar yapmak mümkün. Özellikle halihazırda Avrupa'ya iş yapan şirketler üretimlerinin bir bölümünü veya tamamını Bosna-Hersek'e kaydırmayı tercih ediyor.
3- ENERJİ
Özellikle hidroelektrik konusunda Bosna-Hersek ciddi bir potansiyele sahip. Avrupa'nın enerji ihracatçısı konumunda olan ikinci ülkesi olup HES potansiyelinin sadece yüzde 30'u kullanılıyor. 200 ayrı noktada tespit edilmiş ve bazıları ruhsatlı olan HES projeleri mevcut. Devlet Euro bazlı 12 yıllık alım garantisi veriyor ve uluslararası elektrik şebekelerine de bağlantı sağlanıyor. Ayrıca termik santral, rüzgâr enerjisi ve güneş enerjisi projeleri de bulunuyor.
4- AĞAÇ İŞLEME VE MOBİLYA
İhracatın ithalattan yüksek olduğu bir sektör olan mobilyada ihracat 500 milyon Euro civarında. Kaliteli ağaçları ve katma değerli ürün üretebilme kabiliyetleri var. Ayrıca uygun fiyata kalifiye iş gücü bulunabiliyor.
5- YAZILIM
Dünya çapında iş yapan yazılım şirketleri ve mühendisler var. Çözüm ortaklığı ve üçüncü pazarlara ortak açılmak dahil bu alanda birçok işbirliği mümkün.
6- TARIM VE HAYVANCILIK
Binlerce kilometre nehri var ve sularının yüzde 92'si birinci kalite. Yani bir su cenneti. Bu özelliği tarımda da önemli fırsatlar yaratıyor. Bakir ve temiz toprakları çok çeşitli tarımsal üretime elverişli. Küçük ve büyükbaş hayvancılığın da yapıldığı ülkede et üretimi kaliteli ve fiyatları da uygun. Ayrıca Türkiye'deki şirketlerin yıllık 10 bin ton işlenmiş et ve karkas et alma hakkı var.
