2024’ün üçüncü çeyreğinde ise yatırımcı ilgisi farklı aşamalara yönelirken, ekosistemdeki sektörlerin ve girişimlerin performansı da dikkat çekici bir çeşitlilik gösterdi. StartupCentrum’un ‘2024 Türkiye Startup Ekosistemi Yatırım Raporu’na göre; 2024’ün dokuz aylık döneminde 323 yatırım turu tamamlandı ve toplamda 754 milyon dolar yatırım yapıldı. Yatırım adetlerinde özellikle BİGG yatırımı alan 133 girişimin etkisi oldukça büyük oldu. 2024 yılı henüz tamamlanmamış olsa da yatırım miktarlarının 2023’ü aşmış olması, 2025 ve sonrasında da bu alandaki büyümenin süreceğine dair güçlü sinyaller olarak görülüyor.
Kobi Girişim Aralık 2024 ekinden
2024 yılı, Türkiye girişimcilik ekosistemi için hem fırsatların hem de zorlukların öne çıktığı bir dönem olarak kayıtlara geçti. Yılın üçüncü çeyreğinde yatırımcı ilgisi farklı aşamalara yönelirken ekosistemdeki sektörlerin ve girişimlerin performansı da dikkat çekici bir çeşitlilik gösterdi. Dijital start up platformu Startup-Centrum, bu dönemi daha yakından incelemek ve girişimcilik dünyasının güncel tablosunu ortaya koyabilmek adına nesnel verilerle hazırladığı ‘2024 Üçüncü Çeyrek Türkiye Startup Ekosistemi Yatırım Raporu’nu yayınladı.
STRATEJİK BİR REHBER NİTELİĞİ TAŞIYOR
Türkiye girişimcilik ekosistemindeki yatırım dinamiklerini ve trendleri analiz eden 2024 Üçüncü Çeyrek Türkiye Startup Ekosistemi Yatırım Raporu’nda; Türkiye start up ekosisteminde gerçekleştirilen yatırımlar detaylı bir şekilde incelenerek yerli ve yabancı yatırımcıların rolleri, sektörel eğilimleri ve girişimlerin bölgesel dağılımı değerlendirildi. Aynı zamanda kitlesel fonlama gibi alternatif finansman modellerinin artan etkisi ve girişimcilik faaliyetlerine olan katkıları da raporda ele alındı. Yatırımcı davranışları, sektörel dağılımlar ve bölgesel fırsatların yanı sıra Türkiye’nin küresel ekosistem içerisindeki yerinin de değerlendirildiği hem yatırımcılar hem de girişimciler için stratejik bir rehber niteliğindeki bu çalışmayı detaylı şekilde yeni sayımızın kapak haberinde detaylı şekilde inceledik. Raporda altı çizilmesi gereken başlıklar, öne çıkan analizler ve gelecek dönemin en öncelikli konularına ilişkin bilgiler şöyle:
DOKUZ AYDA 754 MİLYON DOLAR YATIRIM
2024 yılında ekonomik zorluklara rağmen girişimlere yapılan yatırımlar umut verici bir tablo sunuyor. 2024’ün henüz dokuz ayında 753 milyon doların üzerinde yatırım alınarak düşüş trendi tersine çevrildi. 2024 yılı henüz tamamlanmamış olmasına rağmen, yatırım miktarlarının 2023 yılının aşmış olması, gelecekte de bu alandaki büyümenin süreceğine dair güçlü sinyaller veriyor.
EKOSİSTEM, DAHA GENİŞ BİR YATIRIM TABANINA YAYILIYOR
2021 ve 2022 yıllarında girişimcilik ekosisteminde aşılmış olan milyar dolar barajı, büyük ölçüde 100 milyon doların üzerindeki mega yatırımlarla gerçekleşmişti. O yıllarda, toplam yatırımın yüzde 60-65’i birkaç mega yatırımdan kaynaklanıyordu. 2024 yılına gelindiğinde ise bu durumun değiştiği görülüyor. Bu yıl yalnızca bir mega yatırım (Getir’in 250 milyon dolarlık yatırımı) gerçekleşirken bu yatırım, toplam yatırım tutarının yüzde 33’üne denk geldi. Yani 2024’te önceki yılların aksine mega yatırımlar, ekosistemin yatırım hacmini belirleyen bir unsur olmaktan çıktı.
Aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere, 2024 yılında mega yatırımlar hariç 100 milyon doların altındaki yatırımlar toplamda 503,75 milyon dolara ulaştı. Bu durum, ekosistemin artık daha geniş bir yatırım tabanına yayılmaya başladığını gösteriyor. 2021 ve 2022 ile kıyaslandığında, mega yatırımlar haricindeki yatırım tutarının 500 milyon doları aşması, artık bu seviyelerin başarılı bir yıl için olağan bir yatırım büyüklüğüne dönüştüğüne işaret ediyor.
MİKTARI ARTSA DA YATIRIM SAYISI DÜŞÜYOR
2021-2023 arasında her yıl 350’den fazla girişimin yatırım alması ekosistem olarak güçlü bir büyüme dönemi geçirildiğini gösteriyor. 2024 yılına gelindiğinde ise yılın dokuz ayında 190 yatırım gerçekleşti. Bu miktarda özellikle BİGG yatırımı alan 133 girişimin etkisi oldukça büyük. Öyle ki tek bir kurumun yaptığı yatırımlar tüm yatırım işlemlerinin yüzde 41’ini oluşturuyor. Bu noktada; TÜBİTAK BİGG 2024-1 çağrı sonuçlarının Temmuz 2024’te açıklandığını ancak yatırımlar henüz sözleşme aşamasında olduğu ve şirketler kurulmadığı için veriye eklenmediği bilgisini verelim.
BİGG yatırımları dahil edildiğinde 2024 yılının dokuz ayındaki toplam yatırım işlemi sayısı 323’e ulaşsa da önceki yılların seviyelerine kıyasla daha düşük bir performans söz konusu. Bu durum, 2024 yılında ekosistemin bir yavaşlama sürecine girdiğini gösteriyor.
Çeyrek bazda ise 2024 yılının ikinci çeyreği, 48 yatırımla son 15 çeyreğin en düşük yatırım sayısına sahip dönemi olmuştu. Buna karşın, 2024’ün üçüncü çeyreğinde yatırım sayısında yeniden bir artış yaşandı ve 61 yatırım gerçekleşti. Her ne kadar 61 yatırım, önceki yılların ortalamalarının gerisinde olsa da bu artış piyasadaki durağanlığın sona ermeye başladığı ve girişimcilik ekosisteminin yeniden hareketlenmeye başladığına dair olumlu bir sinyal olarak değerlendirilebilir.
2024’ÜN KAYBEDENLERI HANGI GIRIŞIMLER OLDU?
Özellikle 2024’ün ilk çeyreğinde 1 milyon dolar altı yatırımların yüksek bir artış gösterdiği ve 177 yatırım ile zirve yaptığı dikkat çekiyor. Ancak bu yatırımların 133’ünün BİGG programından kaynaklandığı göz önünde bulundurulduğunda, BİGG dışındaki yatırımların sayısının 44’te kaldığı anlaşılıyor. İkinci çeyrekte bu sayı 29’a düşerken üçüncü çeyrekte ise 35 yatırımla tekrar toparlanma belirtileri söz konusu.
1-10 milyon dolar arası yatırımlar, 2024 yılının ikinci çeyreğinde dip yapmasına rağmen, üçüncü çeyrekte 16 işlem ile toparlanma eğilimine girdi. 2024’ün dokuz ayında toplam 44 yatırım gerçekleşirken, 2023’ün aynı döneminde ise bu sayının 51 olduğu göz önüne alındığında, bu aralıkta bir daralma söz konusu. Bu azalma, girişimlerin 1-10 milyon dolar arası yatırım bulma konusunda bir miktar zorluk çektiğini gösteriyor.
EN GÜÇLÜ UNICORN ADAYLARI
10-100 milyon dolar arası yatırımların ise 2024’ün dokuz ayında toplam 12 işlemle sınırlı kaldığı, zirvenin yaşandığı 2022 yılını aynı döneminde ise bu aralıkta 19 yatırımın gerçekleştiği görülüyor. Bu aralıkta da yatırım adedi azalıyor. Ancak yatırım miktarına bakıldığında, 2024’ün Ocak-Eylül döneminde toplam 386,7 milyon dolar yatırım yapılırken 2022’nin aynı döneminde 340 milyon dolar yatırım yapılmıştı. Bu da aslında bu aralıkta yatırım tutarlarının bir miktar arttığını gösteriyor.
İki yıl arasındaki bu durumun başlıca nedeni; 2024’te 40 milyon dolar üzerinde gerçekleşen beş yatırım varken 2022’de yalnızca bir yatırımın olması. 2024’teki bu beş yatırım, önümüzdeki iki yıl için en güçlü Unicorn adaylarını da oluşturuyor.
YATIRIMLARDA HANGİ SEKTÖRLER ÖNE ÇIKIYOR?
Adet olarak bakıldığında, 2024 yılının dokuz aylık döneminde; sağlık ve biyoteknoloji sektörü, 40’ı BİGG yatırımı olmakla birlikte 56 yatırımla en çok yatırım alan sektör olarak öne çıkıyor. Bu sektörün ardından yapay zekâ ve makine öğrenimi 49 yatırımla ikinci sırada yer alırken sürdürülebilirlik ve çevre sektörüne yapılan 23 yatırım da dikkate değer bir performans sergiliyor. Oyun sektörü ise 17 yatırım ile dikkat çeken bir diğer alan. E-ticaret, pazarlama ve satış, fintech, tarım ve gıda teknolojileri gibi diğer sektörlerde de kayda değer bir yatırım ilgisi bulunuyor. Miktar olarak bakıldığında ise 2024 yılının dokuz aylık döneminde; ulaşım ve lojistik sektörü 267,8 milyon dolar ile zirveye oturmuş durumda. Bu sektörü, 130,8 milyon dolarlık yatırımla fintech sektörü takip ediyor. Yapay zekâ ve makine öğrenimi sektörü ise miktar bazında 102,6 milyon dolarlık yatırım aldı; bu da bu sektörün hem adet hem de miktar olarak öne çıkan bir sektör olduğunu gösteriyor. Blokzincir ve web3, siber güvenlik, oyun ve e-ticaret gibi teknoloji ağırlıklı sektörler de dikkat çeken miktarlarda yatırım alan sektörler olarak sıralanıyor.
YAPAY ZEKÂ, ODAK NOKTASI HALİNE GELDİ
2019 yılında 16 yapay zekâ girişimi yatırım alırken 2024’e gelindiğinde bu sayı 53’e yükseldi. Yapay zekâ sektörü sadece 2024’te değil, 2021 yılından itibaren Türkiye’de odak noktası haline gelmiş durumda ve bu trend güçlenerek devam ediyor.
Sağlık ve biyoteknoloji alanında 2024’te artış gözlemlenmekle birlikte, BİGG yatırımları hariç tutulduğunda yalnızca 16 girişimin yatırım aldığı görülüyor. Bu durum, özel sektör kaynaklı yatırımların azaldığını işaret ediyor. Oyun sektörü ise önceki yıllara kıyasla yatırım sayısında azalma yaşadı. 2024’te 18 oyun girişimi yatırım aldı ve bu girişimlere toplamda 62,4 milyon dolar yatırım yapıldı. Bu tutarın 50 milyon doları ise tek başına Spyke Games’e ait. Son yıllarda, oyun stüdyolarının mobil hyper-casual oyunlardan daha çok PC oyunlarına yöneldiği gözlemleniyor.
Finans sektöründe ise 2024 yılında 13 girişim yatırım aldı. Yatırım adedinde bir azalma olmasına rağmen, bu girişimlere toplamda 130 milyon doların üzerinde yatırım yapıldıç Bu yatırımın bü yük kısmı, 65 milyon dolar ile Colendi, 45 milyon dolar ile Midas ve 15 milyon dolar ile Sipay tarafından çekildi.
YABANCI YATIRIMCI ORANINDA 2023’E GÖRE ARTIŞ MEVCUT
2021 ve 2022 yıllarında, Türkiye merkezli yatırımcıların oranı yüzde 77,15 ve yüzde 70,75 seviyelerinde bulunuyor. Bu yıllarda Avrupalı ve ABD’li yatırımcıların oranı da yüzde 8-10 civarında seyretti. 2023 yılında, yerli yatırımcıların payı yüzde 86,52’ye yükselirken bu durum da yerli yatırımların ekosistemde yeniden hakimiyet kazandığını gösteriyor. Avrupa ve Kuzey Amerika yatırımcılarının payları ise sırasıyla yüzde 6,42 ve yüzde 4,98 olarak kaydedildi. 2024 yılına geldiğimizde, Türkiye merkezli yatırımcıların payının yüzde 81,91 seviyesinde olduğu görülüyor. Avrupalı ve ABD’li yatırımcı oranı ise ufak bir artışla yüzde 7,98 ve yüzde 7,45 oldu. Geçtiğimiz iki yıl, globalde azalış trendinde olan girişim yatırımlarının ekosisteme yabancı yatırımcı katılımının azalmasıyla kendini gösterdiğine işaret ediyor. Bu dönemde yerli yatırımcıların önemi ise daha da artıyor.
2024, erken aşama girişimlerin yılı oldu
Erken aşama (Seri A ve Seri B) yatırımları, 2024’ün üçüncü çeyreğinde 50,7 milyon dolara gerilemiş gözükse de yıl toplamına bakıldığında zirve yaşanmış gözüküyor. 350 milyon dolardan fazla yatırım alarak tüm zamanların rekorunu kırılmış durumda. Bu durum aslında ekosistemde uzun süredir konuşulan erken aşamada girişimlerin yatırım bulamama sorununun çözülmeye başladığını gösteriyor. Elbette kesin kanıya varmak adına 2025 yılını beklemek daha sağlıklı olacaktır. Nitekim bu aralıktaki yatırım miktarı artmış olsa da yatırım sayısı, zirvenin yaşandığı 2022 yılının gerisinde kalmış gözüküyor.
Anadolu’daki girişimcilik için TÜBİTAK BİGG Fonu önemli fırsat sunuyor
İstanbul’un hem girişim sayısı hem de yatırım hacmi açısından ekosistemin lideri olduğu açıkça ortada. Anadolu’daki girişimcilik faaliyetleri desteklenmekle birlikte büyük şehirlerin yatırım ekosistemindeki hakimiyeti sürüyor. Anadolu’daki girişimler için TÜBİTAK BİGG Fonu önemli bir fırsat sunarken yatırımcı ilgisinin daha büyük şehirlerde yoğunlaştığı gözlemleniyor. Bu durum, Anadolu’daki girişimlerin daha fazla desteklenmesi ve yatırımcıların bölgesel çeşitliliği artırması gerektiğini ortaya koyuyor.
Ekosistem, kadın girişimciler lehine daha dengeli hale geliyor
2024’te sadece kadın kurucuların yer aldığı girişimlerin oranı yüzde 14,29’a ulaştı ve bu, son beş yıldaki en yüksek seviye. 2020’de bu oran yüzde 4,15 iken, 2024’te ciddi bir artış gösterdi. Bu artışın başlıca sebebi ise BİGG yatırımı alan girişimler. Bu girişimler daha çok tek kurucu ortağa sahip ve kadın kurucu ortaklı girişimler konusunda daha baskın. Öyle ki BİGG yatırımları kendi içinde değerlendirildiğine sadece kadın kurucu ortağı olan girişimlerin oranı yüzde 21,8.
Kadın ve erkek kurucuların birlikte yer aldığı girişimlerin oranı 2020’den 2024’e kadar yüzde 13,94-yüzde 17,62 aralığında dalgalanırken 2024’te yüzde 15,53 olarak nispeten sabit kaldı. Sadece erkek kurucuların yer aldığı girişimlerin oranı 2020’de yüzde 78,24 iken, 2024’te yüzde 70,19’a gerilemiştir. Bu, ekosistemin kadın girişimciler lehine daha dengeli bir hale gelmeye başladığını ve yalnızca erkek kurucuların hakimiyetinin azaldığını gösteriyor.
MÜGE BEZGİN / STARTUPCENTRUM KURUCU ORTAĞI
“Teknoloji tabanlı çözümlerle girişimcilik ekosistemini desteklemeyi amaçlıyoruz”
- VERİNİN ÖNEMİ Teknoloji ekosisteminin gelişmesi adına verinin önemi giderek artıyor. Doğru veri, girişimlerin sürdürülebilir büyümesine ve yatırımcıların daha bilinçli hareket etmesine olanak tanıyor. StartupCentrum olarak, sahip olduğumuz geniş veri tabanını ekosistemin hizmetine sunarak yatırım potansiyelini artırmayı ve teknoloji tabanlı çözümlerle girişimcilik ekosistemini desteklemeyi amaçlıyoruz.
- KİTLE FONLAMA PLATFORMU Her raporumuzda olduğu gibi, ‘2024 Üçüncü Çeyrek Türkiye Startup Ekosistemi Yatırım Raporu’nda da ekosistemin gelişim seyrini, ortaya çıkan yeni fırsatları, dikkat çeken trendleri ve pozitif-negatif durumları objektif veriler ışığında sunmayı amaçladık. StartupCentrum olarak, Alpha Girişim Sermayesi Yatırım Fonu ve StartupCentrum Melek Yatırım Ağı ile yatırım alanında güçlü bir oyuncu olma yolunda önemli adımlar atıyoruz. Ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından faaliyet izni çıkan kitle fonlama platformumuzu da kısa süre içinde sizlerle buluşturacağız.
M. ERŞAD ZOR / STARTUPCENTRUM VERİ EKİBİ LİDERİ
“TÜBİTAK BİGG Programı dışında kalan girişimler için yatırımcı ilgisi azalıyor”
- EKOSİSTEMİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ 2024 yılının üçüncü çeyreğinde Türkiye girişimcilik ekosistemindeki yatırım dinamiklerini ve trendleri analiz eden kapsamlı raporumuz için yaptığımız incelemeler sonucunda özellikle TÜBİTAK BİGG Programı dışında kalan girişimler için yatırımcı ilgisinin azaldığını gözlemledik. Yatırımların toplam miktarında olumlu bir tablo görülse de girişim sayılarındaki azalma ve sadece birkaç büyük yatırımın toplam hacme olan katkısı, ekosistemin sürdürülebilirliği adına daha derin analizleri gerekli kılıyor.
- BÖLGESEL ÇEŞİTLİLİĞİN ARTIRILMASI Girişimlerin büyük bir kısmının İstanbul merkezli oluşu ve Anadolu’daki girişimlerin nispeten sınırlı kalması, bölgesel çeşitliliğin artırılmasının ne kadar önemli olduğunu bir kez daha vurguluyor. Aynı zamanda kitle fonlaması gibi alternatif finansman modellerinin 2023 yılında zirve yapması, 2024’te ise düşüşe geçmesi bu modelin sürdürülebilirliğine yönelik yeni sorular doğuruyor.
