Çalışan anne ve babaların gündeminde olan bir konu da doğum iznidir. Yasayla güvence altına alınmış anne ve babalar için doğum izni ne zaman başlar, ne kadar sürer? Süt izni günde kaç saattir ve ne kadar süreyle uygulanır? Evlat edinmede doğum izni nasıl uygulanır? Doğum borçlanması nasıl yapılır? EY Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci ve uzman Selen Ertaş, tüm yönleriyle doğum izni uygulamasını yazdı.
Dr. Hakkı Demirci
Kadınların iş hayatına daha çok entegre olmaları ile birlikte kendilerine sosyal güvenlik alanında pozitif ayrıcalıkların tanınması uygulamaları da artmış bulunmakatdır. Toplumun yarısını oluşturan kadınların daha çok üretim ve hizmet sektörlerinde yer almasının ekonomi açısından önemi tartışmasız olduğu kadar, aynı zamanda ailenin korunması bakımından da çalışan kadınlarımıza ilave haklar tanınması bir o kadar da önemlidir. Son dönemde bu gerçeklikten hareketle pek çok yeni düzenlemeler sağlanmıştır. Bu haftaki yazı dizimizde de bu kapsamda; özel sektörde kadın işçinin doğum izninin ne zaman başlayacağı, babalar için doğum izni süresi, ücretli ve ücretsiz doğum izni, doğum izni sürelerinin çalışma süresine dahil edilip edilmeyeceği ve süt iznine ilişkin önemli detayları ele alacağız.
Doğum izni, doğum öncesi 8 hafta ve doğum sonrası 8 hafta olmak üzere toplamda 16 haftadan oluşmaktadır. Bu doğrultuda doğum izni süresi hesabında gebelik 40 hafta olarak ele alındığından kadın işçi gebeliğinin 32. haftasını tamamlaması itibariyle doğum iznine ayrılabilmektedir. Anne adayının ikiz, üçüz gibi çoğul gebelik hallerinde ise doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye ek 2 hafta eklenerek toplamda doğum öncesi doğum izni 10 haftaya uzamaktadır. Böylelikle çoğul gebeliklerde doğum izni toplamda 18 hafta olarak kullanılabilmektedir.
Sağlık durumu elverişli olduğu takdirde, doktorun onaylı sağlık raporu ile kadın işçinin talebi üzerine kadın işçi doğumdan önceki üç haftaya kadar yani gebelikte 37. haftaya kadar işyerinde çalışabilmektedir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası izin sürelerine eklenmektedir. Aynı zamanda doğuma 3 hafta kala yani gebeliğin 37. haftasında kadın işçinin doğum iznine çıkarılmasının yasal bir zorunluluk olduğunu vurgulamak isteriz. Bu durum kadın işçilere doğum sonrası izin sürelerini 13 haftaya kadar artırma olanağı sağlamaktadır.
Kadın işçinin erken doğum yapması durumunda doğum öncesi kullanılamayan izin süreleri, doğum sonrası izin sürelerine eklenmek suretiyle kullandırılmaktadır. Doğum sırasında veya doğum sonrasında kadın işçinin yani annenin vefatı hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan izin süreleri babaya kullandırılmaktadır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 haftalık analık hâli izin hakkı bulunmaktadır.
Yasal ücretli doğum izni sonrasında kadın işçinin talebi üzerine uygulanacak ücretsiz izin uygulamasında iki seçenek bulunmaktadır.
a. Çocuğun hayatta olması koşuluyla kadın işçinin ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin isteği doğrultusunda 16 haftalık yasal ücretli doğum izin süresinin bitmesinin ardından;
• birinci doğum için 60 gün
• ikinci doğum için 120 gün
• sonraki doğumlarda ise 180 günlük süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanım hakkı tanınmaktadır.
• çoğul doğum hallerinde ise bu sürelere 30’ar gün eklenmektedir.
b. Kadın işçinin ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin isteği doğrultusunda 16 haftalık yasal ücretli doğum izin süresinin bitmesinin ardından 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı bulunmaktadır. Ayrıca bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmamaktadır.
Yukarıda belirtilen ve ilgili yönetmelikte “veya” ifadesi ile yer alan iki farklı ücretsiz izin uygulaması aynı anda kullanılamayacağından seçim hakkı kadın işçiye bırakılmaktadır. Söz konusu iki izin uygulaması da kendiliğinden verilmesi gereken bir izin niteliğinde olmayıp kadın işçinin talebine bağlı olduğunun altını çizmek gerekmektedir.
Doğum izni sürelerinin çalışma süresine dahil edilip edilmeyeceği konusu ile ilgili İş Kanunu’nda oldukça açık ve net ifadeler bulunmaktadır. Kadın işçinin doğum öncesi ve doğum sonrası yasal ücretli doğum izninde olduğu süreler (tekil gebeliklerde 16 hafta, çoğul gebeliklerde 18 hafta) yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışmış sayılmakta ve çalışma süresine dahil edilmektedir. Buna ek olarak belirtmek gerekir ki doğum sonrası kadın işçinin talebi üzerine kullanılmış olan ücretsiz izin süreleri çalışma süresinden sayılmamaktadır.
Babalık izni, erkek işçiler veya erkek memurlar için eşinin doğum yapması ile başlamaktadır. Babalık izni, doğum öncesinde kullanılamamaktadır. Özel sektör çalışanı olan babalar için babalık izni 5 gün olarak belirlenmiş olup devlet memuru olan babalar için ise babalık izni 10 gündür. Bu izinler her iki sigortalı tipi için de mazeret izni statüsünde olup yıllık izin hesabında dikkate alınmamaktadır.
Kadın işçilere doğum izni ve ücretsiz doğum izni sonrası çalışmaya döndükleri tarihten itibaren 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilmektedir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağı kadın işçi tarafından belirlenmektedir. Süt izni süreleri, günlük çalışma süresinden sayılmaktadır. Yargıtay konu ile ilgili kadın işçinin süt izni olan günlük 1,5 saatlik zaman diliminde çalışmış olması durumunda bu çalışmanın fazla mesai olarak değerlendirileceğini belirtmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 27.04.2017, 454367375, Ocak, K.1, B.6, 1015-1016)
Süt iznini toplu olarak kullandırmak veya bu sürelere ait ücretin işçiye ödenmesi kanuna ve kanunun amacına aykırı olduğundan iznin günlük ve kadın işçi tarafından belirlenen zaman dilimlerinde kullandırılması gerektiği kanaatindeyiz.
Doğum borçlanması 01.10.2008 tarihlinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Yasal ile ilk defa düzenlenmiştir. İlk şeklinde 2008 yılı Ekim ayı ile 10/9/2014 tarihleri arasında yapılan müracaatlarda kadın sigortalıların ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladıkları tarihten sonra iki defaya mahsus olmak üzere, her doğum için doğum tarihinden itibaren iki yıllık süreleri, bu sürede adlarına prim ödenmemiş olması ve çocuklarının yaşaması şartıyla borçlandırılmakta idi. Bu ilk şeklinde sadece SSK’lı anneler için bu hak tanınmış idi.
11.09.2014 tarihli RG’de yayımlanan 6552 sayılı torba yasa ile; doğum borçlanması hakkı 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalı kadınlara şeklinde genişletilmiş, ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri kapsama dahil edilmiş, en çok iki çocuğa tanınan borçlanma hakkı da üçe çıkartılmıştır. Bu sayede SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı mensubu bütün kadın sigortalılar doğum borçlanması hakkı elde etmişlerdir. Ancak ilk sigortalılıktan önceki doğumlara borçlanma hakkı yine tanınmamıştır.
Bu konudaki detaylı yazımız için tıklayın: DOĞUM BORÇLANMASI TUTARLARI NE KADAR? DOĞUM BORÇLANMASINDA ŞARTLAR NELER?
Kadınların iş hayatına daha çok entegre olmaları ile birlikte kendilerine sosyal güvenlik alanında pozitif ayrıcalıkların tanınması uygulamaları da artmış bulunmakatdır. Toplumun yarısını oluşturan kadınların daha çok üretim ve hizmet sektörlerinde yer almasının ekonomi açısından önemi tartışmasız olduğu kadar, aynı zamanda ailenin korunması bakımından da çalışan kadınlarımıza ilave haklar tanınması bir o kadar da önemlidir. Son dönemde bu gerçeklikten hareketle pek çok yeni düzenlemeler sağlanmıştır. Bu haftaki yazı dizimizde de bu kapsamda; özel sektörde kadın işçinin doğum izninin ne zaman başlayacağı, babalar için doğum izni süresi, ücretli ve ücretsiz doğum izni, doğum izni sürelerinin çalışma süresine dahil edilip edilmeyeceği ve süt iznine ilişkin önemli detayları ele alacağız.
Kadın işçinin doğum izni doğum izni ne zaman başlar?
Doğum izni, doğum öncesi 8 hafta ve doğum sonrası 8 hafta olmak üzere toplamda 16 haftadan oluşmaktadır. Bu doğrultuda doğum izni süresi hesabında gebelik 40 hafta olarak ele alındığından kadın işçi gebeliğinin 32. haftasını tamamlaması itibariyle doğum iznine ayrılabilmektedir. Anne adayının ikiz, üçüz gibi çoğul gebelik hallerinde ise doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye ek 2 hafta eklenerek toplamda doğum öncesi doğum izni 10 haftaya uzamaktadır. Böylelikle çoğul gebeliklerde doğum izni toplamda 18 hafta olarak kullanılabilmektedir.
Doğum izni sürelerinin tamamı doğum sonrasında kullanılabilir mi?
Sağlık durumu elverişli olduğu takdirde, doktorun onaylı sağlık raporu ile kadın işçinin talebi üzerine kadın işçi doğumdan önceki üç haftaya kadar yani gebelikte 37. haftaya kadar işyerinde çalışabilmektedir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası izin sürelerine eklenmektedir. Aynı zamanda doğuma 3 hafta kala yani gebeliğin 37. haftasında kadın işçinin doğum iznine çıkarılmasının yasal bir zorunluluk olduğunu vurgulamak isteriz. Bu durum kadın işçilere doğum sonrası izin sürelerini 13 haftaya kadar artırma olanağı sağlamaktadır.
Erken doğum, annenin vefatı ve evlat edinme durumlarında doğum izni ne şekilde uygulanmaktadır?
Kadın işçinin erken doğum yapması durumunda doğum öncesi kullanılamayan izin süreleri, doğum sonrası izin sürelerine eklenmek suretiyle kullandırılmaktadır. Doğum sırasında veya doğum sonrasında kadın işçinin yani annenin vefatı hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan izin süreleri babaya kullandırılmaktadır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 haftalık analık hâli izin hakkı bulunmaktadır.
Ücretli doğum izni sonrasında kadın işçi ücretsiz doğum iznine ayrılabilir mi?
Yasal ücretli doğum izni sonrasında kadın işçinin talebi üzerine uygulanacak ücretsiz izin uygulamasında iki seçenek bulunmaktadır.
a. Çocuğun hayatta olması koşuluyla kadın işçinin ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin isteği doğrultusunda 16 haftalık yasal ücretli doğum izin süresinin bitmesinin ardından;
• birinci doğum için 60 gün
• ikinci doğum için 120 gün
• sonraki doğumlarda ise 180 günlük süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanım hakkı tanınmaktadır.
• çoğul doğum hallerinde ise bu sürelere 30’ar gün eklenmektedir.
b. Kadın işçinin ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin isteği doğrultusunda 16 haftalık yasal ücretli doğum izin süresinin bitmesinin ardından 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı bulunmaktadır. Ayrıca bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmamaktadır.
Yukarıda belirtilen ve ilgili yönetmelikte “veya” ifadesi ile yer alan iki farklı ücretsiz izin uygulaması aynı anda kullanılamayacağından seçim hakkı kadın işçiye bırakılmaktadır. Söz konusu iki izin uygulaması da kendiliğinden verilmesi gereken bir izin niteliğinde olmayıp kadın işçinin talebine bağlı olduğunun altını çizmek gerekmektedir.
Doğum izni süresi çalışma süresine ekleniyor mu?
Doğum izni sürelerinin çalışma süresine dahil edilip edilmeyeceği konusu ile ilgili İş Kanunu’nda oldukça açık ve net ifadeler bulunmaktadır. Kadın işçinin doğum öncesi ve doğum sonrası yasal ücretli doğum izninde olduğu süreler (tekil gebeliklerde 16 hafta, çoğul gebeliklerde 18 hafta) yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışmış sayılmakta ve çalışma süresine dahil edilmektedir. Buna ek olarak belirtmek gerekir ki doğum sonrası kadın işçinin talebi üzerine kullanılmış olan ücretsiz izin süreleri çalışma süresinden sayılmamaktadır.
Babalık izni ne zaman başlar ve kaç gündür?
Babalık izni, erkek işçiler veya erkek memurlar için eşinin doğum yapması ile başlamaktadır. Babalık izni, doğum öncesinde kullanılamamaktadır. Özel sektör çalışanı olan babalar için babalık izni 5 gün olarak belirlenmiş olup devlet memuru olan babalar için ise babalık izni 10 gündür. Bu izinler her iki sigortalı tipi için de mazeret izni statüsünde olup yıllık izin hesabında dikkate alınmamaktadır.
Süt izni günde kaç saattir ve ne kadar süreyle uygulanır?
Kadın işçilere doğum izni ve ücretsiz doğum izni sonrası çalışmaya döndükleri tarihten itibaren 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilmektedir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağı kadın işçi tarafından belirlenmektedir. Süt izni süreleri, günlük çalışma süresinden sayılmaktadır. Yargıtay konu ile ilgili kadın işçinin süt izni olan günlük 1,5 saatlik zaman diliminde çalışmış olması durumunda bu çalışmanın fazla mesai olarak değerlendirileceğini belirtmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 27.04.2017, 454367375, Ocak, K.1, B.6, 1015-1016)
Süt iznini toplu olarak kullandırmak veya bu sürelere ait ücretin işçiye ödenmesi kanuna ve kanunun amacına aykırı olduğundan iznin günlük ve kadın işçi tarafından belirlenen zaman dilimlerinde kullandırılması gerektiği kanaatindeyiz.
Doğum borçlanması
Doğum borçlanması 01.10.2008 tarihlinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Yasal ile ilk defa düzenlenmiştir. İlk şeklinde 2008 yılı Ekim ayı ile 10/9/2014 tarihleri arasında yapılan müracaatlarda kadın sigortalıların ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladıkları tarihten sonra iki defaya mahsus olmak üzere, her doğum için doğum tarihinden itibaren iki yıllık süreleri, bu sürede adlarına prim ödenmemiş olması ve çocuklarının yaşaması şartıyla borçlandırılmakta idi. Bu ilk şeklinde sadece SSK’lı anneler için bu hak tanınmış idi.
11.09.2014 tarihli RG’de yayımlanan 6552 sayılı torba yasa ile; doğum borçlanması hakkı 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalı kadınlara şeklinde genişletilmiş, ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri kapsama dahil edilmiş, en çok iki çocuğa tanınan borçlanma hakkı da üçe çıkartılmıştır. Bu sayede SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı mensubu bütün kadın sigortalılar doğum borçlanması hakkı elde etmişlerdir. Ancak ilk sigortalılıktan önceki doğumlara borçlanma hakkı yine tanınmamıştır.
Bu konudaki detaylı yazımız için tıklayın: DOĞUM BORÇLANMASI TUTARLARI NE KADAR? DOĞUM BORÇLANMASINDA ŞARTLAR NELER?
BU HABERLER DE İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
- Telafi çalışması nedir? Ne zaman, nasıl uygulanır?
- Yeni SGK borç yapılandırması yürürlüğe girdi: Artılar, eksiler
- Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
- İhbar Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
- Ölüm aylığı ve cenaze ödeneği hakkında tüm merak edilenler
- Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır? Resmi tatillerde fazla mesai ücreti ödenir mi?
- Primini dolduranlar dikkat! Yargıtay’dan kritik kıdem tazminatı kararı
- Malulen emeklilik şartları neler? Malulen emeklilik maaşı ne kadar?
- Staj süreleri ve çıraklık sigortası emekliliği etkiler mi?
- 11 maddede uzaktan çalışma yönetmeliği: İşçi ve işverenler nelere dikkat etmeli?
- Sosyal Güvenlik Destek Primi oranları ve tutarı ne kadar? SGDP’nin emekliliğe etkisi var mı?
- İsteğe bağlı sigorta nedir? Prim tutarları ve hesaplama örneği
- Fesih yasağı kapsamına giren ikale sözleşmesi nedir?
- Yıllık izin hakkında tüm merak edilenler
- Ne zaman emekli olurum? Emeklilik hesaplama
- İstifa Eden Kıdem Tazminatı Alabilir mi? Hangi hallerde istifa eden kıdem tazminatı alır?
- SGK prim iadesi mümkün mü? Hangi primler geri alınabilir?
- İşsizlik sigortası nedir? Kimler, nasıl, ne kadar süre faydalanabilir?
- Yüksek emekli maaşı almak için neler yapmalı?
- İşe iade davası nedir? İşe iade davası ne zaman, nasıl, nerede açılır?
