Bir kişiye vefat eden yakınından kalan mal varlığı üzerinden ödenen vergiye veraset vergisi deniyor. İki sağ kişi arasında herhangi bir bedel alınmadan, kanundaki tabirle ivazsız olarak, yapılan mal veya para devirlerinde de intikal vergisi ödenmesi gerekiyor.
M. FATİH KÖPRÜ / EY DİREKTÖR
[email protected]
www.vergidegundem.com
Veraset ve intikal vergisi (VİV), ismi üzerinde iki ayrı vergiden oluşuyor. Birincisi, hemen herkesin bildiği veraset vergisi. Yani bir kişiye, vefat eden yakınından kalan mal varlığı üzerinden ödenmesi gereken vergi.
İkinci kısmı ise iki sağ kişi arasında herhangi bir bedel alınmadan, kanundaki tabirle ivazsız olarak (bağış veya hibe şeklinde) gerçekleştirilen mal veya para hareketlerini içeriyor. Örneğin bir kişinin yakınına araba veya ev hediye etmesi, parasını çocuklarına ivazsız bir şekilde paylaştırması gibi durumlarda bu verginin ödenmesi gerekiyor.
Mirasın vergisi, varisler (kendisine miras kalan kişiler) tarafından ödeniyor. İvazsız intikalde ise ivazsız olarak para veya mal sahibi olan kişinin (hediyeyi alan veya kendisine bağış yapılan kişi) bu vergiyi ödemesi gerekiyor.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına ait mallar; Türkiye'de bulunan mallar ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına intikal eden yurtdışındaki mallar, veraset ve intikal vergisinin konusuna giriyor.
Bu yazımızda ayrı ayrı veraset vergisi ve intikal vergisine tabi işlemler, verginin oranı, beyan ve ödeme süreleri üzerinde duracağız.
MİRASIN VERGİSİ
Muris, miras bırakan kişi demek. Murisin bıraktığı miras ise "veraset vergisi"ne tabi. Veraset ilamı (mirasçılık belgesi) alındıktan sonra, varislerin kendilerine miras kalan menkul ve gayrimenkul malları bir beyanname ile vergi dairesine bildirmesi gerekiyor. Mirasçılık belgesi, sulh hukuk mahkemelerinden alınabileceği gibi 2011 yılından beri noterlerden de temin edilebiliyor.
BEYAN EDİLECEK KIYMETLER
Veraset beyannamesinde miras kalan aşağıdaki kıymetlerin bildirilmesi gerekiyor:
■ Gayrimenkuller,
■ Banka varlıkları (mevduat, repo, fon vb.),
■ Hisse senedi ve tahviller,
■ Motorlu araçlar (otomobil, minibüs vb.) ve diğertaşıt araçları,
■ Alacaklar.
HANGİ DEĞERLE?
Beyan edilecek yukarıdaki kıymetlerin değerleri Vergi Usul Kanunu'na göre belirleniyor.
Buna göre gayrimenkuller emlak vergisi değeriyle, menkul mallar ve gemiler normal alım satım değerleriyle, borsada işlem gören hisse senetleri ölüm tarihinden önceki son üç yıl içerisinde borsada gördüğü en son işlem değeriyle, borsada kayıtlı olmayanlar üzerinde yazılı değerleriyle, yabancı paralar ise Maliye Bakanlığı'nca tespit edilen kurla değerlenerek beyannameye dahil ediliyor.
GİDERLER
Beyan edilecek malların değerlerinden beyannamede gösterilmek şartıyla aşağıdaki giderler indirilebiliyor:
■ Veraset yoluyla gerçekleşen intikallerde murisin (ölenin) belge ile ispatlanabilen borçları ile vergi borçları,
■ T.C. tabiyetinde olan şahıslara ait mallardan yabancı memleketlerde bulunanlarla ilgili borçlar ve yabancı memleketlerde bu mallar dolayısıyla alınan veraset ve intikal vergileri,
■ Cenazenin teçhiz ve gömülmesi için yapılan masraflar.
EŞ VE ÇOCUK AVANTAJLI
Miras kalan varlıklar için bazı istisnalar da bulunuyor. Örneğin eş, çocuklar (evlatlıklar dahil) ve torunlardan her birine 2019 yılında isabet eden miras hissesi 250 bin 125 liradan az ise bu kişiler veraset ve intikal vergisi ödemiyorlar.
Çocuk ve torun bulunmaması durumunda eşe isabet eden miras hissesi için istisna tutar 500 bin 557 lira olarak uygulanıyor. Ancak bu kişilerin vergi ödemeyecek olmaları beyanname vermeyecekleri anlamına gelmiyor.
Veraset yoluyla intikal eden malların değeri istisna tutarın altında olsa dahi varislerin her birinin, ayrı ayrı veya müştereken beyanname vermesi gerektiği unutulmamalı.Yukarıda sayılanlar dışındaki mirasçılar için ise herhangi bir istisna tutar söz konusu olmadığından miras payının tamamı üzerinden veraset vergisi ödenmesi gerekiyor.
İNTİKAL VERGİSİ
Bazı kişilerin -belki de çoğu zaman vergiden kaçma amaçlı olarak- mal varlıklarını sağken ve bedelsiz olarak çocuklarına devrettikleri biliniyor. Doğru, bu durumda veraset vergisinden kurtulmuş oluyorlar.
Ama bu işlemin intikal vergisinin konusuna girdiği genellikle gözden kaçırılıyor. Sadece çocuklara değil akrabalara veya ihtiyaç sahibi diğer kişilere yapılan bu tür yardımların da intikal vergisine tabi olduğu unutulmamalı.
Gerek aile içi gerekse akrabalar arasındaki bu aktarımlar için küçük bir istisna tutar söz konusu. 2019 yılı için 5 bin 760 lira. Bu tutarı aşan yardımların hepsi aslında verginin konusuna giriyor.
Kendilerine bağış veya yardım yapılanların beyanname vererek, istisnayı aşan kısım üzerinden vergi ödemeleri gerekiyor. İstisna tutarın altındaki intikaller için beyanname verme zorunluluğu bulunmuyor.
VERGİ ORANI
İntikal vergisinin oranı, veraset vergisine göre çok daha yüksek. Veraset vergisinin oranı yüzde 1'den başlayıp en fazla yüzde 10'a ulaşırken, intikal vergisi yüzde 10'dan başlayıp, tutar yükseldikçe beşer puan artmak suretiyle, yüzde 30'a kadar yükseliyor.
Ancak bir kişiye ana, baba, eş ve çocuklarından ivazsız mal intikali halinde tablodaki oranların yarısı (yüzde 5, yüzde 7,5 … gibi) dikkate alınabiliyor.
BEYAN VE ÖDEME
Veraset vergisi beyannamesinin verilme süresi, ölümün Türkiye'de veya yurtdışında olması ya da varislerin Türkiye'de veya yurtdışında olmasına göre dört ay ila sekiz ay arasında değişiyor.
En çok rastlanan, ölümün ve mirasçıların Türkiye'de olması durumunda, veraset vergisi beyannamesinin dört ay içerisinde, ölen kimsenin ikametgahının bulunduğu vergi dairesine verilmesi gerekiyor.
İvazsız intikallerde ise beyanname, malların hukuken iktisap edildiği tarihi izleyen bir ay içerisinde, tasarrufu yapan şahsın ikametgahının bulunduğu vergi dairesine veriliyor.
Beyannamenin elden verilmesi veya postayla gönderilmesi mümkün. Ayrıca internetten de beyanname verilebiliyor. "İnteraktif Vergi Dairesi" (ivd.gib.gov.tr) sayfasından hiç vergi dairesine gitmeden işlemler yapılabiliyor.
Bu siteye giriş şifresi olmayanlar e-Devlet şifresini kullanarak ya da "kayıt ol" ekranından anında alınabilen şifreyle giriş yapabiliyorlar. Hem veraset hem de intikal vergileri, üç yılda, her yıl mayıs ve kasım aylarında olmak üzere, toplam altı taksitte ödenebiliyor.
BEYANNAME VERİLMEZSE
Beyanname verilmemesi veya beyanname verilmekle birlikte bazı malların bu beyannamede gösterilmemesi halinde, veraset ve intikal vergisi mükellefiyeti, bu durumun idarece tespit edildiği tarihten itibaren başlıyor.
Bunun anlamı, malların intikal tarihi üzerinden ne kadar zaman geçerse geçsin, veraset ve intikal vergisinin intikalin tespit edildiği tarihten itibaren istenebiliyor olması.
İdarece bu tespitin yapılması halinde, önce mükellef beyana davet ediliyor. 15 gün içerisinde beyannamesini veren mükelleften vergi ziyaı cezası veya gecikme faizi talep edilemiyor. Üstelik vergi matrahı olarak da intikal eden malın güncel değeri değil, intikalin gerçekleştiği tarihteki değeri dikkate alınıyor. Bu mükellefler de hesaplanan vergiyi üç yılda, altı eşit taksitte ödeyebiliyorlar.
ŞANS OYUNLARI
Şans oyunları (at yarışı, futbol müsabakaları gibi) ile yarışma ve çekilişlerde kazanılan ikramiyeler de ivazsız intikal kabul ediliyor. Ama ikramiye 5 bin 760 liradan azsa vergi ödenmiyor. Bu tutarı aşanlarda ise aşan kısım intikal vergisine tabi tutuluyor.
Ancak bu vergi için ikramiyeyi kazanan kişi tarafından beyanname verilmesi söz konusu değil. Vergi, şans oyunlarını veya yarışma ve çekilişi düzenleyen kişi ve kurumlar tarafından, kazanılan ikramiyeden kesiliyor.
Kesinti oranı uzun yıllardır yüzde 10 olarak uygulanıyordu, 2018 yılı başından itibaren yüzde 20'ye yükseltildi. İkramiyeyi kazanan kişiden kesilen vergiler yarışma, çekiliş ve müsabakaların yapıldığı günü izleyen ayın 20'sine kadar beyan edilerek ödeniyor.
Milli Piyango İdaresi tarafından düzenlenen çekilişlerden (milli piyango, sayısal loto, şans topu vb) kazanılan ikramiyelerin ise tamamı veraset ve intikal vergisinden istisna. Bu yüzden tutarı ne olursa olsun kazanılan söz konusu ikramiyeler üzerinden vergi kesintisi yapılmıyor.
