Başta borsa ve tahvil kazançları olmak üzere menkul kıymet gelirlerinin birçoğu aslında kaynakta kesinti (tevkifat-stopaj) yoluyla vergilendiriliyor. Vergi kesintisi, işlemlere aracılık eden banka veya aracı kurumlar tarafından yapıldığı için yatırımcılar ayrıca beyanname vermiyorlar. Ama yine de bazı menkul kıymet gelirleri için beyan uygulamasının devam ettiğini söyleyebiliriz. Eurobondlar ve yabancı menkul kıymetlerden elde edilen gelirlerle temettüler örnek olarak gösterilebilir. Bu tür işlemlerde; gelirin hesaplanması, beyanname verilmesi, verginin ödenmesi gibi tüm işlemler, geliri elde eden kişilerin sorumluluğunda.
BORSA KAZANÇLARI
Bireysel yatırımcıların, Borsa İstanbul’da (BİST) yaptıkları hisse senedi işlemlerinden oluşan kâr veya zarar, işleme aracılık eden banka veya aracı kurum tarafından hesaplanıyor. Üçer aylık olarak belirlenen kazançlar üzerinden stopaj (vergi kesintisi) yapma yükümlülüğü de bu kurumlara ait.
Stopajın oranı menkul kıymet yatırım ortaklığı (MKYO) hisse senedi kazançlarında yüzde 10 (bir yıldan fazla elde tutulanlardan stopaj yapılmıyor), diğer hisse senetlerinde ise yüzde 0 olarak uygulanıyor.
Stopaj oranı ister yüzde 10, isterse de yüzde 0 olsun, BİST’te gerçekleştirilen hisse senedi işlemlerinden sağlanan kazançlar, tutarı ne olursa olsun ayrıca beyan edilmiyor.
TEMETTÜ
Borsada veya borsa dışındaki şirketler tarafından gerçek kişi ortaklara dağıtılan kâr payları (temettü) üzerinden yüzde 10 oranında vergi kesintisi (stopaj) yapılıyordu. Bu oran 22 Aralık 2024 tarihinde yüzde 15’e çıkarıldı. Kaynakta kesilen bu vergi ile iş bitmiyor. Bazı hallerde temettü gelirleri için gelir vergisi beyannamesi verilmesi de söz konusu olabiliyor. Alınan temettü gelirinin brüt tutarının yarısı gelir vergisinden istisna olarak kabul ediliyor. Kalan yarısının 230 bin TL’den fazla olması durumunda, istisna sonrası kalan tutarın gelir vergisi beyannamesinde “Menkul sermaye iradı” olarak beyan edilmesi zorunlu. Beyannamede hesaplanan gelir vergisinden, temettüyü dağıtan kurum tarafından yapılan vergi kesintisinin tamamı düşülebiliyor.
TAHVİL VE BONO
22.12.2021’den itibaren iktisap edilen (edinilen) Hazine bonosu ve Devlet tahvillerinden 2024 yılında elde edilen gelirler için stopaj oranı yüzde 0 (sıfır) olarak uygulanıyor. Yüzde 0 oranı aynı zamanda altına dayalı devlet iç borçlanma senetleri ve darphane sertifikalarından elde edilen gelirler için de geçerli. Bireysel yatırımcıların bunlar dışındaki, Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde ettikleri faiz ve alım satım kazançları üzerinden, banka veya aracı kurum tarafından yüzde 10 oranında vergi kesintisi yapılması gerekiyor. Kaynakta kesilen vergi ister 0 isterse yüzde 10 olsun bu gelirler için gelir vergisi beyannamesi verilmiyor.
EUROBOND FAİZİ
Eurobondlar Türk Hazinesi tarafından, döviz cinsinden, yurt dışı piyasalarda ihraç edilen tahviller. Bu menkul kıymetlerden elde edilen gelirler üzerinden vergi kesintisi yapılmıyor. Bu nedenle bazı durumlarda gelirin beyan edilmesi gerekiyor. Döviz cinsinden kupon faizinin TL karşılığı, kupon tarihindeki Merkez Bankası döviz alış kuru kullanılarak hesaplanıyor. Bu tutar, 2024 yılı için geçerli olan 230 bin TL beyan sınırının altında ise beyanname vermeye gerek yok. Sınırı aşması durumunda ise tamamının gelir vergisi beyannamesinin “menkul sermaye iradı” satırına yazılmak suretiyle beyan edilmesi ve hesaplanan verginin ödenmesi gerekiyor.
VADEDEN ÖNCE SATILIRSA NE OLUR?
Eurobondların 2024 yılında satılması durumunda ise kazanç; tahvilin satış tarihindeki TL karşılığından, alış tarihindeki TL karşılığının çıkarılması şeklinde hesaplanıyor. Bu hesaplama yapılırken maliyet bedelinin endekslenmesi de mümkün. Ancak 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondların endekslemeye tabi tutulabilmesi için Yİ-ÜFE (Yurt içi üretici fiyat endeksi) farkının yüzde 10’dan fazla olması gerektiği unutulmamalı. Piyasada 2006 öncesinde ihraç edilen eurobondlar da var. Bunlar için böyle bir sınırlama yok. Enflasyon oranı ne olursa olsun kazanç hesaplanırken endeksleme yapılabiliyor. Ayrıca satış kazancının 200 bin TL’si gelir vergisinden istisna olarak da değerlendiriliyor. Yani kazanç 200 bin TL’den az ise beyan edilmiyor, aşması durumunda ise aşan kısmın beyan edilmesi gerekiyor.
2006 ve sonrasında ihraç edilen Eurobondlar için böyle bir istisna tutar söz konusu değil. Hesaplanan kazancın tutarı ne olursa olsun gelir vergisi beyannamesinin “diğer kazanç ve iratlar” satırına yazılarak beyan edilmesi gerekiyor.
YATIRIM FONLARI
Portföyünün en az yüzde 80’i hisse senedinden oluşan fonlar (hisse senedi yoğun fon) ile iki yıldan fazla süreyle elde tutulan girişim sermayesi yatırım fonu ve gayrimenkul yatırım fonu katılma paylarından elde edilen gelirler 2024 yılında yüzde 0 oranında stopaja tabi tutuldu. Bir yıldan daha fazla süreyle elde tutulan ve hisse oranı 51’den fazla olan fon gelirlerinden ise hiç stopaj yapılmıyor.
Portföyünde TL cinsinden menkul kıymetler bulunduran yatırım fonlarını cazip kılmak için 23.12.2020-30.04.2024 arasında iktisap edilenler için stopaj oranı yüzde 0’a düşürülmüştü. Daha sonra bu oran kademeli olarak artırıldı. Yukarıdakiler dışındaki menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinden elde edilen gelirler üzerinden 2024 yılında yüzde 10 oranında vergi kesintisi yapıldı. İster stopaj yapılsın isterse yapılmasın, yerli yatırım fonu gelirleri ayrıca beyan edilmiyor.
FAİZ VE REPO
2024 yılında, repo gelirleri üzerinden yüzde 15, mevduat faizleri ile katılım bankalarınca katılma hesaplarına ödenen kâr payları üzerinden ise vadeye ve döviz cinsine göre değişen oranlarda stopaj yapılıyor. TL mevduatı ve katılma hesaplarını cazip kılmak için geçici olarak stopaj oranları düşürülmüştü. Bu kapsamda TL mevduat ve katılma hesaplarından sağlanan faiz ve kâr payları vadesine göre yüzde 5, yüzde 3 ve yüzde 0 oranında stopaja tabi tutulurken bu oranlar da 2024 yılı içerisinde kademeli olarak artırıldı. Aynı şekilde kur korumalı mevduat ve katılma hesaplarından sağlanan faiz ve kâr paylarında yüzde 0 olarak uygulanan tevkifat oranlarının da 2024 yılında kademeli olarak artışına şahit olduk. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu gelirler, tutarı ne olursa olsun beyan edilmiyor.
YURT DIŞI FAİZ
Yurt dışı bankalardan veya Türkiye’deki bankaların yurt dışındaki şubelerinden elde edilen faiz gelirleri üzerinden vergi kesintisi yapılmadığından, 2024 yılında 13 bin TL’yi aşan faiz gelirlerinin tamamının gelir vergisi beyannamesinin “menkul sermaye iradı” satırına yazılmak suretiyle beyan edilmesi gerekiyor.
BEYAN VE ÖDEME
2024 yılına ilişkin gelir vergisi beyannamelerinin 1 Mart’tan başlamak üzere 2 Nisan 2025 Salı (31 Mart bayrama denk geldiği için) gününe kadar verilmesi gerekiyor. Beyanname vergi dairesine elden verilebileceği gibi Gelir İdaresi Başkanlığı’nın internet sitesinde (www.gib.gov.tr) yer alan “Hazır Beyan Sistemi” ni kullanarak hiç vergi dairesine gitmeden de verilebiliyor. İlk defa menkul kıymet gelirlerini beyan edecek olanlar da bu sistemden yararlanabilirler.
Beyannamede gösterilen gelir vergisinin yarısı ile damga vergisinin tamamı 2 Nisan’a, gelir vergisinin diğer yarısı ise 31 Temmuz’a kadar ödenebiliyor. 2024 yılında menkul kıymetlerden elde edilen gelirlerin vergilendirme esasları aşağıdaki tabloda özet olarak yer alıyor:
