Çalışma hayatına başladıktan sonra genel olarak herkesin amacı normal emeklilik şartlarını tamamlayarak emekli hayatına adım atmaktır. Ne var ki iş kazaları veya meslek hastalıkları sonucu ya da bir şekilde ağır bir hastalığa yakalanarak çalışma hayatı erken yaşlarda kesintiye uğrayabilmektedir. Sosyal güvenlik sistemi bu durumlara karşı sigortalılara sosyal koruma sağlamaktadır. Bu kişilerin çalışmalarına engel sorunların ortaya çıkması durumunda malulen emekli olma hakları doğmaktadır. Bu haftaki yazımızda malullük sigortasını inceleyeceğiz.
1-Malulen Emeklilik Nedir?
Çalışanın çalışma hayatına başladıktan sonra sağlık problemleri yaşaması, iş kazası veya meslek hastalığına yakalanması iş gücü kaybı yaşamasına neden olabilmektedir. İş gücü kaybına uğrayan çalışanın yeniden iş bulması veya mevcut işinde çalışması zor olabileceğinden veya imkânsız hale gelebileceğinden çalışanın kaybı sonucu oluşan mağduriyetini telafi etmek adına uygulanan bir emeklilik sistemidir. Malullük şartını sağlayan çalışanların emekli maaşı ve birtakım başka sosyal haklar elde edebilmesi mümkün olabilecektir.
Ancak bazı durumlarda malulen emeklilik ile engelli emekliliği karıştırılmaktadır. Malulen emeklilikte, malul sayılmak için maluliyetin sigortalı olarak işe başladıktan sonra ortaya çıkması gerekmektedir. Engelli emekliliğinde ise kişinin işe başlamadan önce engelli durumda olması veya doğuştan bir engeli bulunması gerekmektedir.
2-Kimler Malulen Emekli Olabilir?
5510 sayılı Kanunun 25. maddesine istinaden sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca düzenlenen sağlık raporları neticesinde, 4-a ve 4-b kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün ve iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını, 4- c kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az %60’ını kaybettiği veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen kişiler malulen emekliliğe hak kazanabilmektedir. Kamu görevlileri bakımından malullük derecesi %60’ın altında olsa bile malul sayılma hali mümkün olabilmektedir.
3-Malulen Emekli Olma Şartları Nelerdir?
Diğer emeklilik türlerinde olduğu gibi malulen emekli olabilmek için çalışanın sağlaması gereken şartlar bulunmaktadır. Malulen emeklilik şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz;
- Sigortalının hangi kapsamda olduğuna bakılmaksızın en az 10 yıldan beri sigortalı olması ve 1.800 günlük prim ödemesi olması,
- Başka birinin bakımına muhtaç derecede olan malul sigortalılar için sigortalılık süresi aranmamakla birlikte 1.800 gün prim ödemesi,
- Sigortalının maluliyeti sebebiyle 4-a kapsamında çalışanların işten ayrılmaları, 4-b kapsamında çalışanların iş yerlerini kapatmaları, prim borçlarının bulunmaması ve 4-c kapsamında çalışanların ise görevlerinden ayrılmaları,
- %60 iş gücü kaybının sigortalı çalışmaya başladıktan sonra gerçekleşmesi gerekmektedir.
- Sigortalının malul sayılması gerekir.
4- Malulen Emeklilik Şartları Hangi Hastalıkları Kapsamaktadır?
Malulen emeklilik sadece iş kazası ve meslek hastalıklarını kapsamamaktadır. Günümüzde sıkça görülen çeşitli hastalıklar da kişiye malulen emekli olabilme hakkını doğurabilmektedir.
Bu hastalıkların en başında kanserden bahsedebiliriz. (Karaciğer, akciğer, cilt, lösemi, vb.). Ayrıca epilepsi/sara, parkinson sendromu, serebral palsi, demans, beyin tümörleri, Multiple Skleroz (Ms), anemi, karaciğer sirozu, denge bozukluğundan kaynaklı tek başına ayakta duramama haliyle birlikte yaşanan işitme kaybı, görme azlığı, retina kanamaları, uzuv kayıpları, organ nakilleri, Behçet hastalığı, gastrointestinal kanamalar, tüberküloz, AIDS, zeka gerilikleri (IQ 50 ve altı), şizofreni ve bipolar bozukluklar malulen emeklilik şartlarını kapsayan hastalıklara örnektir.
5-Malulen Emekli Olma Başvurusu Nereye ve Nasıl Yapılmaktadır?
Maluliyete sevk talebinde bulunacak sigortalının son defa çalışmasının geçtiği ildeki SGK ünitesine başvurması gerekmektedir. Sevk ve aylık bağlanma işlemi de bu birim tarafından yapılacaktır. Sigortalının maluliyetinin tespitini isteyebilmesi için 1800gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması gerekmektedir. Ancak prim gün sayısı eksik olanlar hizmet borçlanması yaparak prim gün sayısını tamamlayabilirler. Hizmet borçlanma bedellerini ödemeden sevk edilen sigortalılar maluliyetlerinin tespitine ilişkin masraflarını kendileri öder. Sevk işlemi için sigortalının 1800 gün sigortası olması yeterlidir. Bu aşamada 10 yıl sigortalılık süresi olup olmadığına bakılmamaktadır.
Başvuru işlemleri ise sırasıyla:
- İlgili SGK müdürlüğüne dilekçe ile başvuruda bulunulması,
- Malullük oranının tespiti için Kurumun sevk ettiği sağlık kuruluşuna gidilmesi,
- İş gücü kaybı yaşayan kişinin sağlık kuruluşunun oluşturduğu kurula gitmesi,
- Sevk edilen sağlık kuruluşunun vermiş olduğu raporun incelenmesi,
- İlgili kurumun malullük durumunu onaylaması gerekmektedir.
Aylık bağlanması için gereken şartları taşıyanlar Kurum tarafından ikamet ettikleri ildeki SB’lığına bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri ve Devlet Üniversitesi Hastanelerine, bunlar yok ise devlet hastanesine sevk edilirler. Çalışanların malullük başvurusunun olumsuz sonuçlanması neticesinde, sağlık kurulu kararının kendisine tebliğinden itibaren süre şartı aranmaksızın (önceden 6 ay idi) Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kuruluna itiraz hakkı bulunmaktadır.
Başvurusu reddedilenler, hastalıklarında artma veya yeni bir hastalığın ilave olduğunu yeni bir sağlık raporu ile belgelendirerek başvuru süreçlerini yeniden başlatabilirler. Bu şekilde başvuruda bir bekleme süresi bulunmamaktadır.
Maluliyet tespiti için çalışıyor olmak veya işten ayrılmak şart değil
Sevk işlemi yapılacak sigortalının sevk tarihinde sigortalılığını sonlandırması şartı aranmamaktadır. Sigortalılık devam ederken de sevk talebinde bulunulabilecektir. İşten ayrılma, işyerini kapatma veya devretme sevk aşamasında değil emeklilik talep aşamasında aranacaktır.
Tüm bu aşamalar gerçekleştikten sonra ve kişinin malulen emekli olma şartlarını sağlaması halinde kişi malulen emekli olmaya hak kazanabilecektir.
6-Malulen Emekli Maaşı Ne Kadardır? Aylık Başlangıcı Nedir?
Malulen emekli maaşları, prim ödeme gün sayısına, ödenen prime esas kazanca ve malullük oranına göre belirlenmektedir. Bu sebeple malulen emekli olunduğunda herkesin eşit veya aynı maaşı alması mümkün olamamaktadır.
Aylığın başlangıcı,
Sigortalının malul sayılmasına esas tutulan rapor tarihi, malullük aylığının bağlanması için yazılı başvurunun yapıldığı tarihinden önce ise yazılı istek yapılan tarihini, malul sayılmasına esas tutulan rapor tarihi, malullük aylığının bağlanması için yazılı olarak başvurulan tarihten sonra ise rapor tarihini takip eden aybaşından itibaren başlar.
Sigortalı aylığın başlangıç tarihinde geçici iş göremezlik geliri alıyor ise malullük aylığı geçici iş göremezlik gelirinin sona erdiği tarihi takip eden aybaşında başlar.
7-Malulen Emeklilik Aylığı Hangi Durumlarda Kesilir?
Malulen emeklilik aylığı bağlanan sigortalıların malullük durumları, herhangi bir suiistimal durumunun yaşanmaması adına devlet tarafından belirli aralıklarla kontrol edilmektedir.
Buna göre sigortalının Türkiye’de veya yabancı bir ülke mevzuatına tabii olarak çalışması, kontrol muayenesi sonucu malullük durumunun ortadan kalkması aylığın kesilmesine sebep olmaktadır.
Maluliyet aylığı alırken çalışmaya başlayan kişinin kesilen aylığı, kişi işten ayrıldıktan sonra yeniden başvurması halinde ve maluliyet durumun devam etmesi durumunda yeniden bağlanmaktadır.
8-Kontrol Muayenesi Nedir?
Kişinin maluliyet derecesinin değişebileceği göz önüne alınarak Kurum Sağlık Kurulunca, Kurulun kararına istinaden kişinin veya yakınlarının itirazları neticesinde, kişinin maluliyeti hakkında üçüncü şahısların itiraz, şikayet ve ihbarları üzerine ve kişinin maluliyet durumu ile ilgili olarak Kurumun yeniden yapmış olduğu muayeneler kontrol muayenesi olarak adlandırılmaktadır.
Yapılan kontrol muayeneleri sonucunda;
- Kişinin maluliyet durumu devam ediyor ise kişi aylık almaya devam etmektedir.
- Maluliyet durumu değişti ise maluliyet aylığı yeniden hesaplanacaktır.
- Maluliyet durumunun ortadan kalktı ise ( iş gücü kayıp oranı %60’ın altında ise) rapor tarihini takip eden ay başından itibaren malullük aylığı kesilmektedir.
Bununla birlikte kontrol muayenesi sonucunda malul durumda olmadığı halde malullük aylığı bağlandığı tespit edilen kişilerin aylıkları, aylığın bağlandığı tarihten itibaren kesilir ve ödenen aylıklar faizi ile geri alınır ve bu kişiler hakkında yasal işlem başlatılır.
