Ancak ABD Başkanı Donald Trump’ın 20 Ocak 2025’te göreve başlaması ile, ABD’nin söz konusu anlaşmadan çekildiği açıklandı.
Ekonomist’in 2 - 15 Şubat 2025 tarihli sayısından
G7’nin 1990’ların ortalarında başlattığı “vergi kaçakçılığı ve vergiden kaçınma” ile mücadelesi, 2021’de G20 ve OECD’nin önderliğinde 140 ülkenin desteğiyle uluslararası bir anlaşma ile sonuçlanmış ve dikkat çekmişti. OECD’nin “iki sütunlu çözüm” olarak adlandırdığı uzlaşı; “Covid19 sonrası daha da artan bütçe açıkları, ülkelerin kurumlar vergisi oran yarışına dönen vergi rekabeti ve vergi cennetlerinin sıfır vergi oranı uygulamaları, dijitalleşen ekonomide fiziki işyerine (dört duvar, masa ve masa sandalye) dayalı uluslararası vergi kurallarının yetersizliği, bütçe vergi gelirlerinde dolaylı vergileri payının artması ve gelir dağılımı eşitsizliğini bozması ile kamuoyunun çokuluslu şirketlerin adil vergi ödemediği algısı nedeniyle oluşan baskılar” nedeniyle gerçekleşmiştir.
Ancak G20 ve OECD’nin öncülüğünde küresel GSYİH’nin yüzde 90’dan fazlasını oluşturan 140 ülkenin uzlaşısı ile “uluslararası vergileme kurallarının dönüşümü” için geliştirilen “Dijitalleşen Ekonominin Vergi Sorunlarına Yönelik İki Sütunlu Çözüm” sürecinden ABD Başkanı Donald Trump’ın 20 Ocak 2025’te göreve başlaması ile yayımladığı “OECD’nin Küresel Asgari Vergi Anlaşması ile ilgili Başkanlık Kararnamesi” (Executive Order) ortalığı karıştırdı.
Söz konusu kararname, “küresel asgari vergi” anlaşmasının ABD’de hiçbir hükmü ve etkisi olmadığını belirtiyor. Esasen OECD’nin “Küresel Asgari Vergi Anlaşması” hiçbir ülkede hükmü ve etkisi olan bir düzenleme değil. Hükmü olması için anlaşmaya destek veren ülkelerin OECD’nin belirlediği model kuralları yasama sürecinden geçirerek iç mevzuatlarına dahil etmeleri gerekiyor.
KARARNAMENIN GEREKÇESI NE?
Kararnamenin gerekçesi, “OECD’nin küresel asgari vergi anlaşmasının ABD vergi gelirleri üzerinde (diğer bir deyişle vergi tabanı) diğer ülkelere vergileme hakkı vermesi, ABD mukimi işletmelerin ve çalışanlarının menfaatine hizmet eden vergi politikalarını yürürlüğe koyma yeteneğini sınırlaması” olarak açıklanıyor. Diğer bir deyişle, bir ülkenin bağımsızlığının en önemli göstergesi olan “vergileme hakkının” ABD’nin elinden alınması kararnamenin gerekçesi olarak sunuluyor.
Kararname, ABD Hazine Bakanı ve OECD’deki ABD Büyükelçisine küresel asgari vergi anlaşması ile ilgili olarak Başkan Biden yönetiminin verdiği taahhütlerin, ABD Kongresi’nin ilgili hükümleri kabul eden bir yasa çıkarmaması halinde, ABD’de hiçbir geçerliliği ve etkisi olmayacağının OECD’ye bildirilmesini hükme bağlamaktadır. Buna ek olarak kararname, ABD Hazine Bakanı’na, ABD Ticaret Temsilcisi ile istişare ederek, bir ülkenin ABD’nin imzaladığı herhangi bir çifte vergileme anlaşmasına uymadığını veya herhangi bir vergileme kuralının yürürlükte olup olmadığını ve bu kuralın ABD şirketlerini orantısız bir şekilde etkileyip etkilemediğinin araştırılmasını içeriyor. Ayrıca kararname, ABD’nin benimsemesi ve/ veya mütekabiliyet esasında gerçekleştirmesi gereken önleyici veya benzeri alternatifler geliştirmeleri talimatı ile ABD Hazine Bakanı’na gerekli tespitler ve önerileri altmış gün içinde Başkan Trump’a iletme görevini yüklüyor.
KÜRESEL VERGI NEDIR VE NASIL YÜRÜRLÜĞE GIRER?
Küresel asgari vergi, hasılatı 750 milyon Euro ve üzerinde olan Çok Uluslu Şirketlerin (“ÇUŞ”) konsolide kârının kaynak ülkede efektif olarak yüzde 15’in altında vergi yükü taşıması halinde, yüzde 15 vergi oranı ile kazanç üzerindeki efektif vergi oranı farkının “şirketin nihai ana ortağının” mukim ülke ve/veya ÇUŞ grubunun iştirak yapısındaki bir ülkede alınmasıdır. OECD modelindeki kurallar ile yüzde 15’lik bir küresel asgari vergisi uygulaması ile ülkelerin vergi rekabeti yarışına bir alt sınır getirilmektedir.
Avrupa Birliği (AB), OECD’nin “küresel asgari kurumlar vergisinin” modelinin uygulanması konusunda sonunda anlaşmış ve direktifi kabul etmiştir. Akabinde AB’ne üye ülkeler direktifi iç mevzuatlarına aktarmış ve düzenlemeler birçok üye ülkede 1.1.2024 itibariyle yürürlüğe girmiştir. AB üyelerinin küresel asgari vergi uygulamasını benimsemesi yüz yıllık “uluslararası vergileme kurallarını” kökten değiştiren düzenlemelerin hayata geçirilmesini temsil ediyor.
Yüzde 15 oranındaki “küresel asgari kurumlar vergi” uygulamasına uyum, bir zorunluluk değil; tersine ülkelerin yasama organları tarafından OECD’nin belirlediği model kuralların iç mevzuata dahil edilmesi şeklinde tasarlanmıştır. OECD sütun 2 kuralları otomatik yürürlüğe girmez ve modeldeki vergileme kuralları ülkelerin yasama organlarının onayın bırakılmıştır.
OECD modeli ile küresel ölçekte yaklaşık olarak 150 milyar ABD doları ek vergi geliri sağlanması bekleniyor ve bu vergi gelirinin büyük kısmı ABD gibi gelişmiş ülkelere akacak. Çünkü ÇUŞ’lerin büyük çoğunluğunun merkezi ABD gibi gelişmiş batı ekonomileridir.
Öyle ise sorun ne?
Sorun vergide popülizm. OECD’nin “Matrah Aşındırma ve Kar Aktarımı” ile ilgili “Çok Taraflı Sözleşmesi” (“MLI”) bile çifte vergilemeyi önleme anlaşmaları gibi ülkelerin yasama organlarının onayı olmadan yürürlüğe girememektedir. Dolayısıyla kararname gerekçesinin özden uzaklaştığı söylenebilir.
Diğer taraftan OECD’nin tasarladığı yüzde 15 küresel asgari verginin modelini en çok destekleyen ülke, Başkanı Biden ve Hazine Bakan Janet Yellen yönetimindeki ABD olmuştu.
Peki Başkan Trump’ın bu kararnameyi çıkarma acelesi ne? Başkan Trump “Yüzde 15 küresel asgari vergi” uygulamasını da kendi politikalarını gerçekleştirmede bir araç olarak görüyor.
Trump yönetiminin küresel asgari vergiye bakışı yeni değil. Benzer bir yaklaşımı Başkan Trump’ın birinci döneminde, 2020 yılının ikinci yarısında ABD’nin “OECD’nin liderliğindeki teknoloji şirketleri vergilemesi ile ilgili küresel görüşmelerden” çekilmesinde de görülmüştü. O zaman da ABD son anda görüşmelerden çekilmişti.
DİĞER ÜLKELER SÖZÜNDE DURDU MU?
Küresel asgari kurumlar vergisine destek veren 140 ülkenin yarısından fazlası (AB üyesi ülkeler ve Türkiye dahil) model kuralları 2024 yılında yürürlüğe koydu. ABD’nin izleyeceği yol ve alacağı kararlar Sütün 2’nin bir diğer ayağı “Vergiye Tabi Olma Kuralı İkinci Sütun Uygulamasını Kolaylaştırmaya Yönelik Çok Taraflı Sözleşme” (“STTR Sözleşmesi”) açısından da önemli olacak. Çünkü STTR Sözleşmesi, Türkiye dahil gelişmekte olan 70’ten fazla OECD Kapsayıcı Çerçeve üyesi ülkeye kapsam dahilindeki ödemelere yüzde 9’un altında kurumlar vergisi oranları uygulayan Kapsayıcı Çerçeve Üyeleri ile yaptıkları anlaşmalara “Vergiye Tabi Olma Kuralının” (“STTR”) dahil edilmesini talep etme hakkı sunuyor. Diğer bir deyişle STTR Sözleşmesi gelişmekte olan ülkeler açısından bir tür vergi teşviği niteliğinde. STTR MLI, gelişmekte olan ülkelere imzaladıkları vergi anlaşmalarında vergileme hakkına sahip olmadıkları durumlarda; kaynak ülke olarak çok uluslu şirketlerin grup içi ödemelerinden vergi alma hakkı vermektedir.
OECD’nin yüzde 15 küresel asgari verginin modeli dışında, önümüzdeki günlerde OECD’nin iki sütunlu çözümünün diğeri sütün 1’e ABD’nin bakışı nasıl olacak? Yüz yıllık “uluslararası vergileme kurallarını” kökten değiştiren OECD’nin iki ayaklı vergi çözümüne ilişkin anlaşma bakalım nereye evrilecek? Bu noktada OECD ve G20’nin Kapsayıcı Çerçevesine katılan yaklaşık 140 ülkenin ABD’ne tepkisi ne olacak?
ABD’nin bundan sonra izleyeceği yol diğer ülkeler için önemli olacak. Önümüzdeki dönemde her açıdan öngörülebilirliğin azaldığı bir ortamda ABD’nin uluslararası vergilemedeki bu yaklaşımı belirsizlikleri daha da artıracak gibi görünüyor. ABD’nin bu yaklaşımı diğer konularda olduğu gibi ülkelerin çok taraflı iş birliğinden vazgeçmesi ve ülkelerin tek taraflı çözüm arayışlarına (dijital hizmet vergileri gibi) yol açabilecek gibi duruyor.
