TRT World Research Centre'dan Araştırmacı olan Burak Elmalı, İran'ın misilleme saldırısını AA'ya analiz ederken 'Ortadoğu'da hiçbir şey göründüğü gibi değildir' diyor ve yaşanan olayın kazananı-kaybedenine ilişkin yorumlarını paylaşıyor. CNN International'da yer alan bir makalede ise İsrail'in bundan sonra neler yapabileceği hakkında tahminler paylaşılıyor. İşte iki analizden notlar:
1 KAZANANLAR VE KAYBEDENLER ORTAYA ÇIKTI
Elmalı'nın analizi süreci şöyle özetliyor: "İran, İsrail'in 1 Nisan'da Şam'daki konsolosluğunu bombalamasına 13 Nisan'da karşılık verdi. 1 Nisan'daki saldırıda 2'si general olmak üzere 7 üst düzey Devrim Muhafızı hayatını kaybetmişti. İran'ın kendi topraklarından başlattığı misillemede onlarca insansız hava aracı (İHA) ve seyir füzesi kullanıldı. Fırlatılan mühimmat sayısal olarak etkileyici olsa da, neredeyse tamamı İsrail'in Demir Kubbesi ve müttefik hava savunma sistemleri tarafından engellendi ve hiçbir kayıp yaşanmadı.
Tahran'ın bölgedeki destekçileri İran'ın ilk kez bölgesel vekillerine başvurmadan doğrudan İsrail'i hedef aldığının altını çiziyor. Böyle bir kararın Tahran'ın hareket tarzı üzerindeki etkisi ne olursa olsun, bu olay birçok kazananı ve kaybedeni ortaya çıkardı"
2 MİSİLLEMENİNİN 2 BÜYÜK KAZANANI
Elmalı'ya göre bu hamlenin en büyük kazananı İsrail ve özellikle de Başbakan Binyamin Netanyahu oldu. Elmalı, "Netanyahu son haftalarda Batılı siyasi çevrelerdeki pek çok destekçisini kızdırdı. Netanyahu İran'ın misillemesiyle ortaya çıkan fırsatı Batı'nın İsrail'i askeri ve siyasi olarak desteklemeye devam edeceğine dair verdiği sözü tazelemek için kullandı. İsrail'in Gazze'deki soykırımına maruz kalan siviller kaybeden tarafta yer aldı. Ayrıca, bu olay dünyanın dikkatini İran'a çevirdi ve kötü adam rolünü İran üstlendi" yorumunu yapıyor.
3 NETANYAHU AÇISINDAN...
Peki, Elmalı'ya göre Netanyahu neden kazandı? Bu konudaki görüşü şöyle: "Savaşın başından beri İsrail'i tereddütsüz destekleyen Amerika Birleşik Devletleri'ne (ABD) ve kilit Avrupa ülkelerine verdiği bu mesajla Netanyahu, geçen ay ABD Senatosu Çoğunluk Lideri Chuck Schumer'den siyasi kaderiyle ve Gazze'deki soykırım girişimiyle ilgili aldığı sert eleştirileri ve konu özelindeki tartışmaları başarılı bir şekilde saptırdı"
4 İRAN DA KAZANAN OLDU
Analize göre bir diğer kazanan da İran... Çünkü iç kamuoyunda ve Orta Doğu'daki sempatizanlarının gözünde zedelenen itibarını kurtararak diğer kazanan oldu. Elmalı makalede "İran, İsrail'in konsolosluk saldırısına misilleme yapmasaydı ya da Kuzey İsrail'de Hizbullah'a yönelik son derece sembolik birkaç saldırıyla geçiştirseydi İran'ın güvenilirliği ciddi şekilde sorgulanacak ve klasik bahanesi olan "bölgesel gerginlikten kaçınma" işe yaramayacaktı. İran için itibar kurtarıcı bu önlem şimdilik sorunu çözmüş gibi görünüyor. Dahası İran, açıklamasında Birleşmiş Milletler (BM) Şartı'nın 51. maddesine atıfta bulunarak misillemenin konsolosluk saldırısına karşılık olduğunu yineledi. Böylece İran, 7 Ekim'i takip eden haftalarda ABD'ye söz verdiği gibi Gazze'de savaştan kaçınma taahhüdünü sürdürdü. Dolayısıyla İran, bu hamleyi İsrail-Filistin çatışmasının dışında konumlandırdı ve misillemenin bu şekilde algılanması gerektiğini vurguladı" diyor.
5 İRAN, ABD, İSRAİL AÇISINDAN
Analize göre bu misillemenin hem İran, hem İsrail, hem de ABD açısından bazı kazanımları var. Elmalı'ya göre İran'ın misillemesi İsrail'in bölgedeki sempatizanlar arasında itibar avantajı sağladı. "Elmalı İsrail'i doğrudan vurabilecek bir aktör olarak imajını güçlendirdi" diyor. Analize göre İran'ın güçlendirilen statüsü, İsrail'in Batı'dan sürekli siyasi ve askeri destek almasına ve ABD'nin varlığının devam etmesine olanak tanıyor. Elmalı, "Ayrıca bu durum, ABD'nin birçok Amerikan seçmeni arasında popüler olan Orta Doğu'dan çekilme söylemine rağmen bölgedeki askeri ayak izini sürdürmesi için bahaneler de sağlıyor" diyor.
6 KİM KAYBETTİ?
Peki, bu misillemeninin kaybedeni kim oldu? Analize göre kaybeden tarafta yer alanlar Gazze'deki siviller oldu. Çünkü, İsrail'in İran'ın nükleer tesislerine bir saldırı düzenleme ihtimali İran'ın bu tür saldırılara nasıl karşılık vereceği konusu sorular ve spekülasyonları ortaya çıkarıyor. Bu tür tartışmalar ise dikkatleri Gazze'deki sivillerden başka bir konuya çekiyor. Elmalı, "Bu durum Batı medyasının sivil kayıplara ve diğer çeşitli savaş suçlarına olan ilgisini ve farkındalığını azaltma riski taşıyor" diyor.
7 CNN'DEN BİR ANALİZ: İSRAİL ŞİMDİ NE YAPACAK?
ABD'li medya kuruluşu CNN'de ise Nadeen Ebrahim ve Jeremy Diamond'ın bir analizi yer aldı. İsrail'in İran'ın misillemesine karşı nasıl bir cevap vereceği tartışılan analizde ülkenin ikilemle karşı karşıya olduğu belirtiliyor. Analizdeki notlar şöyle:
8 İSRAİL HENÜZ KARARA VARMIŞ DEĞİL
Analize göre İsrail, İran'ın hafta sonu düzenlediği ve iki ülke arasındaki doğrudan ilk askeri saldırıya nasıl karşılık vereceği konusunda henüz bir karara varmış değil. Analizde "İsrail bir yandan benzeri görülmemiş bir saldırıya uygun bir yanıt ararken diğer yandan da itidal göstermesi yönündeki uluslararası baskıyı dengelemek zorunda. Başbakan Binyamin Netanyahu şimdi sağcı koalisyonun güçlü bir tepki verilmesi çağrısını, uluslararası destek olmadan savaşı genişleterek İsrail'in daha fazla uluslararası izolasyona maruz kalması riskine karşı tartmak zorunda" deniyor.
9 İSRAİL SAVAŞ KABİNESİ TARTIŞIYOR
Analize göre İsrail savaş kabinesi Pazartesi günkü toplantıda saldırıya karşılık vermekte kararlıydı. İki İsrailli yetkilinin CNN'e verdiği bilgiye göre, müttefiklerin gerilimi tırmandırmama yönündeki baskılarına rağmen kabine cevabın zamanlamasını ve kapsamını tartışıyor.
10 ANALİSTLERE GÖRE SEÇENEK AZ
Makalede şu yorum var:"Analistler İsrail'in çok az seçeneği olduğunu ve özellikle Gazze Şeridi'nde Hamas'la altı aydır süren acımasız bir savaşın içinde olduğu ve bölgede İran destekli çeşitli militanlarla karşı karşıya kaldığı için bu seçeneklerin her birinin bir bedeli olduğunu söylüyor. İran'a yönelik doğrudan bir saldırı bir başka emsal teşkil edecektir. İsrail'in yıllar boyunca İran'da gizli operasyonlar düzenlediğine ve genellikle güvenliğine tehdit olarak gördüğü kişi ya da tesisleri hedef aldığına inanılsa da, İran topraklarına hiçbir zaman doğrudan bir askeri saldırı düzenlemedi".
11 İSRAİL'İN TERCİHİ NE OLABİLİR?
Makaleye göre Tel Aviv'deki Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü'nde (INSS) İran uzmanı olan Raz Zimmt, "İsrail-İran çatışmasında kesinlikle yeni ve çok tehlikeli bir aşamadayız. İran kesinlikle İsrail ile oyunun kurallarını değiştirmeye çalıştı" diyor. Makaleye göre "İsrail İran'daki hedeflere yönelik tam ölçekli bir askeri saldırı" düzenlemeyebilir. CNN'e konuşan Zimmt, "İsrail'in tercihi Gazze'deki ana hedeflerimize ulaşmaya devam etmek ve yoğunlaşmak, yeni cepheler açmamak yönünde" dedi.
12 ESKİ BİR İSRAİLLİ DİPLOMATA GÖRE...
CNN'deki analize göre eski bir İsrailli diplomat olan Alon Pinkas, İsrail'in İran'ı doğrudan vurarak misilleme yapmasının pek olası olmadığını söylüyor. Pinkas, "Ancak vurması halinde bunun sonuçları hedeflere bağlı olacak. Hedefler arasında askeri varlıklar ya da İran'ın nükleer programı olabilir. Her biri farklı bir tırmanma seviyesini temsil ediyor" diyor.
13 CNN'E KONUŞAN İSRAİLLİ YETKİLİYE GÖRE DÜŞÜNÜLEN SEÇENEK
İsrailli bir yetkili ise Pazartesi günü CNN'e yaptığı açıklamada, düşünülen askeri seçenekler arasında Tahran'a bir mesaj gönderecek ancak kayıplara neden olmayacak bir İran tesisine saldırı olduğunu söylemiş. Yetkili, İsrailli yetkililerin bu seçeneğin zor olacağının farkında olduğunu da sözlerine eklemiş.
14 MÜTTEFİKLER CAYDIRIYOR
İsrail, İran'dan gelen insansız hava aracı ve füzeleri ABD, İngiltere, Fransa hatta Ürdün'ün yardımıyla önlemişti. Makalaye göre bu işbirliği de İsrail'in vereceği karşılığı kısıtlıyor. İsrail'in eski askeri istihbarat başkanı Tamir Hayman yaptığı açıklamada, İsrail'in İran'ın füze ve insansız hava aracı saldırılarını savuştururken gayrı resmi bir koalisyonun parçası olarak hareket etmesinin İsrail'in tepkisini kısıtlayabileceğini söyledi. Makalede "İsrail'in Batılı ve Arap müttefikleri İsrail'i İran'ın saldırısına karşılık vermekten caydırıyor" yorumu var.
15 ABD, İRAN'A YÖNELİK OLASI SALDIRIYA DESTEK VERMEYECEK
Makaledeye göre ABD'li yetkililer, ABD Başkanı Joe Biden ve ulusal güvenlik ekibinin üst düzey üyeleri İsrailli mevkidaşlarına ABD'nin İran'a karşı herhangi bir saldırı eylemine katılmayacağını söyledi. Biden, İsrail'in İran'ın saldırısını başarıyla durdurmasını büyük bir zafer olarak nitelendirdi ve İsrail'in daha fazla karşılık vermesinin gereksiz olduğunu söyledi.
16 İÇ SİYASİ FAKTÖRLER
Makaleye göre İsrail'in iç siyasi kaygıları da göz önünde bulundurması muhtemel. Makalede, "Başbakan Benjamin Netanyahu ülke tarihindeki en sağcı koalisyona liderlik ediyor ve bu hükümetin çökmesini engellemek için sertlik yanlılarının yatıştırılması gerekiyor" diyor. Bu noktada eski diplomat Pinkas ise halkın İran'la bir cephe açılmasına istek duyduğunu sanmadığını söylüyor.
17 İKİ FARKLI GÖRÜŞ
Makaleye göre savaş kabinesinde iki farklı görüş var. CNN'e konuşan iki İsrailli yetkiliye göre, savaş kabinesinde bir üye İran'ın saldırısına daha hızlı bir yanıt verilmesi için bastırıyor. Bu görüş İsrail'in İran'ın saldırısına vereceği yanıtı ne kadar geciktirirse uluslararası destek bulmasının da o kadar zorlaşacağına inanıyor. Diğerleri ise bu görüşe katılmıyor ve İsrail'in gerilimi tırmandıracak bir misillemede bulunmasının İsrail'i özellikle de ilişkilerini normalleştirmeye çalıştığı Körfez Arap devletleri nezdinde daha da yalnızlaştıracağını düşünüyor.
18 ARAP ÜLKELERİNİN YAKLAŞIMI
Makalede, İsrail'in ilişkilerini geliştirmeye çalıştığı Arap ülkelerinin de tansiyonun tırmasına karşı olduğu belirtilerek şu yorumlar yapılıyor: "İsrail'e dost olanlar da dâhil olmak üzere Arap devletleri İran'ın saldırısının olası bir gerilimi tırmandırmasından duydukları endişeyi dile getirdiler ancak saldırıyı açıkça kınamadılar. İsrail, İran'dan ateşlenen insansız hava araçlarının çoğunun kendi hava sahası dışında yakalandığını söyledi. Ürdün bu insansız hava araçlarının bir kısmını düşürdü. Ürdün bunun vatandaşlarını korumak için ve hava sahasının ihlal edilmesine karşılık olarak yapıldığını savundu. Anca Ürdün, Netanyahu hükümetine tepki göstermekten de geri durmadı. CNN'den Becky Anderson'a verdiği röportajda Ürdün Dışişleri Bakanı Ayman Safadi, İran'ın saldırının İsrail'in Şam'daki İran diplomatik binasını bombalamasına misilleme olduğu yönündeki görüşünü destekler göründü. Safadi Netanyahu'nun dikkatleri Gazze'deki savaştan başka yöne çekmek için gerilimi tırmandırmaya çalıştığı uyarısında bulunarak "Şimdi İsrail'in üzerindeki baskının gerilimi tırmandırmamak ve hepimizin paylaştığı hedefe, yani çatışmayı yatıştırmaya yönelik olduğunu düşünüyorum" dedi. İsrail ayrıca, bazıları Basra Körfezi'nde İran'ın karşısında yer alan Arap ülkeleriyle ilişkilerini düzeltme misyonunu üstlenmiş durumda. Bu ülkeler Tahran ve İsrail ile ilişkileri arasında hassas bir denge kurmaya çalışıyorlar ve tam anlamıyla patlak verecek bir İran savaşının etkilerinden çekiniyorlar".
