4 Şubat 2022 günü Rusya ile Ukrayna arasındaki çatışmalarda Zaporizhzhya Nükleer Santrali sahasında yangın çıktı! Yangın büyük paniğe neden oldu. Ukrayna Devlet Acil Servisi’nden yapılan açıklamada, “Saat 06:20’de Enerhodar’daki Zaporizhzhia Nükleer Santrali eğitim binasında çıkan yangın söndürüldü. Ölü veya yaralı yok” denildi. Tesisin bir sözcüsüne göre, bölgede çatışmalar o zamandan beri durdu. Ukrayna ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki nükleer düzenleyiciler ve hükümet organları, radyasyon seviyelerinin normal göründüğünü söylüyor. Yaşanan gelişme dünyayı korkuturken tüm dünyada akıllara Çernobil Faciası geldi. Peki, Çernobil Faciası nedir? Ne zaman, nerede yaşandı? İşte Çernobil Faciası hakkında bilinenler:
ÇERNOBİL FACİASI NEREDE, NE ZAMAN YAŞANDI?
Öncelikle Çernobil faciası nedir? Dünyanın en büyük nükleer faciasına sahne olan Çernobil Nükleer Santrali'ndeki patlama 26 Nisan 1986 yılında yaşandı. Uluslararası Atom Enerji Ajansına göre patlama nedeniyle Hiroşima'ya atılan atom bombasının 400 katı radyoaktif madde atmosfere karıştı. Çernobil Nükleer Santrali Dönemin Sovyetler Birliği üyesi Ukrayna'nın başkenti Kiev'e 110 kilometre uzaklıkta, Pripyat şehri yakınında bulunuyor.
Peki, facia nasıl yaşandı? Çernobil Nükleer Santrali'ndeki rutin 20 saniyelik güvenlik testi için sistem kapatılmış ancak güvenlik testinin kontrolden çıkması üzerine 4. reaktörde patlama meydana gelmişti. Patlamada 2 bin tonluk çatı havaya uçmuş ve 8 tonluk radyoaktif yakıt atmosfere karışırken, reaktörü söndüren itfaiyecilerden 31’i yüksek radyasyona maruz kalarak olay yerinde hayatını kaybetmişti. Üç saat içinde Pripyat hayalet şehre dönerken, helikopterlerle patlayan reaktörün üstüne binlerce ton kimyasal atıldı. Patlamadan çıkan zehirli bulut, başta Ukrayna ve Belarus olmak üzere Rusya ve Avrupa’nın bir kısmını etkiledi. Zehirli bulutlar, 10 gün sonra da ABD, Kanada ve hatta Japonya’ya bile ulaştı.
Britannica facia için "Felaket, 25-26 Nisan 1986'da reaktör Ünite 4'te teknisyenlerin kötü tasarlanmış bir deney yapmaya kalkıştıklarında meydana geldi. İşçiler, reaktörün güç düzenleme sistemini ve acil durum güvenlik sistemlerini kapattılar ve reaktörün yüzde 7 güçle çalışmaya devam etmesine izin verirken kontrol çubuklarının çoğunu çekirdeğinden çıkardılar. Bu hatalara başkaları eklendi. 26 Nisan Sabahı 1:23'te çekirdeki zincirleme reaksiyon kontrolden çıktı. Birkaç patlama büyük bir ateş topunu tetikledi ve reaktörün ağır çelik ve beton kapağını havaya uçurdu" bilgisini paylaşıyor.
2019 yılında Merkezi Ukrayna'nın başkenti Kiev'de bulunan Ulusal Radyasyon Tıbbı Araştırma Merkezi'nin (NRCRM) genel müdür yardımcısı Viktor Sushko, Çernobil felaketini “insanlık tarihinin en büyük antropojenik felaketi” olarak nitelendirmişti. NRCRM, üç milyonu Ukrayna'da olmak üzere eski SSCB'nin yaklaşık beş milyon vatandaşının Çernobil nedeniyle zarar gördüğünü, Belarus'ta felaketin ardından yaklaşık 800.000 kişinin radyasyondan etkilendiği tahmin ediyordu.
Sovyet yetkilileri, olayı gizlemeye çalışırken, santralde çalışan işçilerle ailelerinin yaşadığı Pripyat şehrinin tahliyesi için gizli hazırlık yaptı. Tahliyeye ertesi gün öğleden sonra başlanabildi. Wikipedia'da tahliye ile ilgili şu bilgiler yer alıyor:
27 Nisan günü saat 11:00'de tahliyeyi başlatmak için otobüsler Pripyat'a geldi. Tahliye 14:00'te başladı. Tahliyeler öncesi özetle şu duyuru yapıldı:
"Pripyat sakinlerinin dikkatine! Belediye Meclisi, Pripyat kentindeki Çernobil Santrali'nde meydana gelen kaza nedeniyle çevredeki radyoaktif koşulların kötüleştiğini bildirir. Çocukları mümkün olduğunca güvenli ve sağlıklı tutmak için, Kiev bölgesinin en yakın kasabalarındaki vatandaşları geçici olarak tahliye etmemiz gerekiyor. Bu nedenlerle, 27 Nisan 1986'dan itibaren her apartman bloğunun emrinde polis ve belediye yetkilileri nezaretinde bir otobüs bulunabilecektir. Her ihtimale karşı belgelerinizi, bazı hayati kişisel eşyalarınızı ve belirli miktarda yiyeceklerinizi yanınızda götürmeniz şiddetle tavsiye edilir. Şehrin kamu ve sanayi tesislerinin üst düzey yöneticileri, bu tesislerin iyi çalışır durumda kalması için Pripyat'ta kalması gereken çalışanların listesine karar verdi. Tahliye süresince tüm evler polis tarafından korunacak"
Saat 15.00 itibariyle 53.000 kişi Kiev bölgesinin çeşitli köylerine tahliye edildi. Ertesi gün, insanları 10 kilometrelik bölgeden tahliye etmek için görüşmeler başladı. Kazadan on gün sonra tahliye alanı 30 kilometreye genişletildi.
Britannica'daki bilgilere göre ise 28 Nisan'da İsveç izleme istasyonları anormal derecede yüksek düzeyde rüzgarla taşınan radyoaktivite bildirdi ve bir açıklama için baskı yaptı. Sovyet hükümeti, Çernobil'de bir kaza olduğunu kabul etti.
Patlamanın meydana geldiği 4'üncü reaktör binasının radyasyon yayma riski hala devam ediyor. Santralin 2065 yılına kadar devam eden çalışmalarla tamamen ortadan kaldırılması bekleniyor. Çernobil 2022 yılında Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşta bir kez daha gündeme geldi, çünkü santral çevresinde de çatışmalar yaşandı.
Daha önce hazırlanan planlara göre 2010-2013 yıllarında ilk etapta nükleer yakıt, santrallerden depolara taşındı. 2013 yılında başlayan ikinci etabın 2022 yılına kadar devam etmesi hedeflendi.
Plana göre bu süreç içinde reaktörlerin muhafaza altına alınması ve kazanın meydana geldiği reaktörün izole edilmesi hedeflendi. Plana göre 2022-2045 yılları arasındaki üçüncü etapta uzmanlar, izolasyon sonrası radyasyonun azalmasını gözlemleyecek. 2045-2065 yıllarındaki son etapta ise santralin sökülme işlemi ve temizlik işlemi gerçekleştirilecek.
Kazadan birkaç ay sonra Kasım 1986'da, radyasyon yaymasını önlemek için 4'üncü reaktör çelik ve beton alaşımdan bir yapıyla kapatıldı ancak yapının zamanla zarar görmesi üzerine, binanın üzeri özel çelik çadırla 2016'da tamamen kapatıldı. Kenar uzunlukları 164 ve 257 metre olan, 110 metre yüksekliğinde ve 36 bin 200 ton ağırlığındaki özel çelik çadır, reaktör blokunun üzerini kapattı. İnsanların Çernobil çevresindeki bölgenin sadece yüzde 60’ına 30 ila 60 yıl sonra dönebileceği tahmin ediliyor.
Çernobil'deki kullanılmış yakıtlar ıslak tip tesiste depolanıyordu ancak kullanım ömrünün kısa olması nedeniyle ilk kez 2020'de projeyle kuru tip depolama tesisine aktarılmaya başlandı.
21 bin yakıt grubu 8 sene sürecek çalışmayla dünyanın en büyük kuru tip depolama tesisine aktarılacak.
Belçika, Kanada, Danimarka, AB, Finlandiya, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Hollanda, Norveç, Rusya, İsveç, İsviçre, Ukrayna, İngiltere ve ABD tarafından finanse edilen proje 400 milyon avroya mal olacak.
Öncelikle Çernobil faciası nedir? Dünyanın en büyük nükleer faciasına sahne olan Çernobil Nükleer Santrali'ndeki patlama 26 Nisan 1986 yılında yaşandı. Uluslararası Atom Enerji Ajansına göre patlama nedeniyle Hiroşima'ya atılan atom bombasının 400 katı radyoaktif madde atmosfere karıştı. Çernobil Nükleer Santrali Dönemin Sovyetler Birliği üyesi Ukrayna'nın başkenti Kiev'e 110 kilometre uzaklıkta, Pripyat şehri yakınında bulunuyor.
ÇERNOBİL FACİASI HAKKINDA
Peki, facia nasıl yaşandı? Çernobil Nükleer Santrali'ndeki rutin 20 saniyelik güvenlik testi için sistem kapatılmış ancak güvenlik testinin kontrolden çıkması üzerine 4. reaktörde patlama meydana gelmişti. Patlamada 2 bin tonluk çatı havaya uçmuş ve 8 tonluk radyoaktif yakıt atmosfere karışırken, reaktörü söndüren itfaiyecilerden 31’i yüksek radyasyona maruz kalarak olay yerinde hayatını kaybetmişti. Üç saat içinde Pripyat hayalet şehre dönerken, helikopterlerle patlayan reaktörün üstüne binlerce ton kimyasal atıldı. Patlamadan çıkan zehirli bulut, başta Ukrayna ve Belarus olmak üzere Rusya ve Avrupa’nın bir kısmını etkiledi. Zehirli bulutlar, 10 gün sonra da ABD, Kanada ve hatta Japonya’ya bile ulaştı.
Britannica facia için "Felaket, 25-26 Nisan 1986'da reaktör Ünite 4'te teknisyenlerin kötü tasarlanmış bir deney yapmaya kalkıştıklarında meydana geldi. İşçiler, reaktörün güç düzenleme sistemini ve acil durum güvenlik sistemlerini kapattılar ve reaktörün yüzde 7 güçle çalışmaya devam etmesine izin verirken kontrol çubuklarının çoğunu çekirdeğinden çıkardılar. Bu hatalara başkaları eklendi. 26 Nisan Sabahı 1:23'te çekirdeki zincirleme reaksiyon kontrolden çıktı. Birkaç patlama büyük bir ateş topunu tetikledi ve reaktörün ağır çelik ve beton kapağını havaya uçurdu" bilgisini paylaşıyor.
2019 yılında Merkezi Ukrayna'nın başkenti Kiev'de bulunan Ulusal Radyasyon Tıbbı Araştırma Merkezi'nin (NRCRM) genel müdür yardımcısı Viktor Sushko, Çernobil felaketini “insanlık tarihinin en büyük antropojenik felaketi” olarak nitelendirmişti. NRCRM, üç milyonu Ukrayna'da olmak üzere eski SSCB'nin yaklaşık beş milyon vatandaşının Çernobil nedeniyle zarar gördüğünü, Belarus'ta felaketin ardından yaklaşık 800.000 kişinin radyasyondan etkilendiği tahmin ediyordu.
PATLAMA SONRASI
Sovyet yetkilileri, olayı gizlemeye çalışırken, santralde çalışan işçilerle ailelerinin yaşadığı Pripyat şehrinin tahliyesi için gizli hazırlık yaptı. Tahliyeye ertesi gün öğleden sonra başlanabildi. Wikipedia'da tahliye ile ilgili şu bilgiler yer alıyor:
27 Nisan günü saat 11:00'de tahliyeyi başlatmak için otobüsler Pripyat'a geldi. Tahliye 14:00'te başladı. Tahliyeler öncesi özetle şu duyuru yapıldı:
"Pripyat sakinlerinin dikkatine! Belediye Meclisi, Pripyat kentindeki Çernobil Santrali'nde meydana gelen kaza nedeniyle çevredeki radyoaktif koşulların kötüleştiğini bildirir. Çocukları mümkün olduğunca güvenli ve sağlıklı tutmak için, Kiev bölgesinin en yakın kasabalarındaki vatandaşları geçici olarak tahliye etmemiz gerekiyor. Bu nedenlerle, 27 Nisan 1986'dan itibaren her apartman bloğunun emrinde polis ve belediye yetkilileri nezaretinde bir otobüs bulunabilecektir. Her ihtimale karşı belgelerinizi, bazı hayati kişisel eşyalarınızı ve belirli miktarda yiyeceklerinizi yanınızda götürmeniz şiddetle tavsiye edilir. Şehrin kamu ve sanayi tesislerinin üst düzey yöneticileri, bu tesislerin iyi çalışır durumda kalması için Pripyat'ta kalması gereken çalışanların listesine karar verdi. Tahliye süresince tüm evler polis tarafından korunacak"
Saat 15.00 itibariyle 53.000 kişi Kiev bölgesinin çeşitli köylerine tahliye edildi. Ertesi gün, insanları 10 kilometrelik bölgeden tahliye etmek için görüşmeler başladı. Kazadan on gün sonra tahliye alanı 30 kilometreye genişletildi.
İSVEÇ FARK ETTİ
Britannica'daki bilgilere göre ise 28 Nisan'da İsveç izleme istasyonları anormal derecede yüksek düzeyde rüzgarla taşınan radyoaktivite bildirdi ve bir açıklama için baskı yaptı. Sovyet hükümeti, Çernobil'de bir kaza olduğunu kabul etti.
MİLYONLARCA KİŞİ RADYASYONDAN ETKİLENDİ
- Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, felaketin meydana geldiği 30 kilometrelik bölgede yaşayan, çalışan, güvenlik hizmetleri yapan, tasfiye ve temizleme işlemlerine katılan 600 bin kişi yüksek oranda radyasyona maruz kaldı.
- Belarus, Ukrayna ve Rusya'da da yaklaşık 8 milyondan fazla kişi radyasyona maruz kaldı.
- Bu üç ülkede halen yaklaşık 5 milyon kişi radyasyon riski olan bölgelerde yaşamaya devam ediyor. Patlamadan, 155 bin kilometrekare bölge etkilenirken, 52 bin kilometrekare tarım bölgesi 30 seneliğine kullanılamaz hale geldi. Yaklaşık 404 bin kişi yer değiştirmek zorunda kaldı.
- Felaket sonrasında bölgedeki ülkelerde tiroit kanseri, lösemi, diğer kanser türleri, katarakt ve bebeklerde doğuştan patolojik rahatsızlık oranlarında artışlar yaşandı.
- BM ajanslarından oluşan Çernobil Forum'a göre, radyasyon sebebiyle 4 bin kişinin hayatını kaybettiği öngörülüyor.
- Belarus Dışişleri Bakanlığına göre, facianın toplam ekonomik maliyeti 235 milyar dolar olarak tahmin ediliyor.
2065'E KADAR ORTADAN KALDIRILMASI PLANLANIYOR
Patlamanın meydana geldiği 4'üncü reaktör binasının radyasyon yayma riski hala devam ediyor. Santralin 2065 yılına kadar devam eden çalışmalarla tamamen ortadan kaldırılması bekleniyor. Çernobil 2022 yılında Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşta bir kez daha gündeme geldi, çünkü santral çevresinde de çatışmalar yaşandı.
Daha önce hazırlanan planlara göre 2010-2013 yıllarında ilk etapta nükleer yakıt, santrallerden depolara taşındı. 2013 yılında başlayan ikinci etabın 2022 yılına kadar devam etmesi hedeflendi.
Plana göre bu süreç içinde reaktörlerin muhafaza altına alınması ve kazanın meydana geldiği reaktörün izole edilmesi hedeflendi. Plana göre 2022-2045 yılları arasındaki üçüncü etapta uzmanlar, izolasyon sonrası radyasyonun azalmasını gözlemleyecek. 2045-2065 yıllarındaki son etapta ise santralin sökülme işlemi ve temizlik işlemi gerçekleştirilecek.Kazadan birkaç ay sonra Kasım 1986'da, radyasyon yaymasını önlemek için 4'üncü reaktör çelik ve beton alaşımdan bir yapıyla kapatıldı ancak yapının zamanla zarar görmesi üzerine, binanın üzeri özel çelik çadırla 2016'da tamamen kapatıldı. Kenar uzunlukları 164 ve 257 metre olan, 110 metre yüksekliğinde ve 36 bin 200 ton ağırlığındaki özel çelik çadır, reaktör blokunun üzerini kapattı. İnsanların Çernobil çevresindeki bölgenin sadece yüzde 60’ına 30 ila 60 yıl sonra dönebileceği tahmin ediliyor.
YAKITLARIN DEPOLANMASINDA KURU TİPE GEÇİLDİ
Çernobil'deki kullanılmış yakıtlar ıslak tip tesiste depolanıyordu ancak kullanım ömrünün kısa olması nedeniyle ilk kez 2020'de projeyle kuru tip depolama tesisine aktarılmaya başlandı.
21 bin yakıt grubu 8 sene sürecek çalışmayla dünyanın en büyük kuru tip depolama tesisine aktarılacak.
Belçika, Kanada, Danimarka, AB, Finlandiya, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Hollanda, Norveç, Rusya, İsveç, İsviçre, Ukrayna, İngiltere ve ABD tarafından finanse edilen proje 400 milyon avroya mal olacak.
