Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) konusu pek çok yönden çalışma hayatını etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir. 08.09.1999 tarihinden önce uzun vadeli sigorta kollarına tabi olanlardan prim gün ve sigortalılık sürelerini tamamlayanlar istemeleri halinde emeklilik başvurularını yapabilmektedirler. Söz konusu kişilerin emekli maaşı aldıktan sonra veya emekli olup sosyal güvenlik destek primi (SGDP) ödedikten sonra işten bir şekilde ayrıldıklarında işsizlik ödeneği alıp alamayacakları işbu yazının konusunu oluşturmaktadır.
Emeklilikten sonra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Destek Primi uygulaması (SGDP)
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP); belirli yaş, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirip emeklilik ve yaşlılık aylığı bağlanan sigortalıların yaşlılık aylığı kesilmeden hizmet akdine tabi çalışmaları halinde işverenlerinden alınan primdir. Sigortalıların sosyal güvenlik destek primi uygulamasına tabi olup olmadıkları ve uygulamada hangi kanun hükümlerinin geçerli olacağı ilk defa sigortalı olunan tarihe göre ve emeklilik statüsüne göre değişiklik göstermektedir.
Sosyal güvenlik destek primi uygulaması, ilk olarak 5510/4-a kapsamındaki sigortalılar yönünden 06.05.1986, 5510/4/b (Bağ-Kur) kapsamındaki sigortalılar için ise 08.09.1999 tarihinde başlamıştır. Bu sayede kişiler maaşları kesilmeden hem emekli aylıklarını almak hem de aktif olarak çalışma hayatına devam ederek kazanç elde etme imkanı bulmuşlardır. 4/b kapsamındaki kişilerden SGDP kesintisi yapılmakta iken 6663 sayılı torba yasa ile 29.02.2016 tarihinde kesinti uygulamasına son verilmiştir.
2008 yılı Ekim ayı başından önce sigortalı olanlar ile malullük veya yaşlılık aylığı bağlananlar ve 2008 yılı Ekim ayında sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından uygulanma devam edilmektedir.
Ekim/2008 döneminden sonra ilk defa sigortalı olup çalışmaya başlayanlardan emeklilik şartlarını yerine getirip yaşlılık aylığı bağlananlardan (tarımsal faaliyetlerde kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar hariç) yeniden çalışmaya başlayanları için ise SGDP uygulaması bulunmayıp, ancak maaşları kesilerek tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışabileceklerdir.
SGDP prim oranı ve tutarı ne kadardır? Bu primi kim öder?
2008 yılı Ekim ayı başından önce sigortalı olan kişilerin Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra aylık bağlanıp bağlanmadığına bakılmaksızın, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra 4 (a) kapsamında hizmet akdi ile çalışanların prime esas kazançları üzerinden kesilen %32 oranındaki sosyal güvenlik destek primini ödemekle işverenler yükümlüdür(Reform öncesi prim oranı ise %30 idi). Bu primin %2’si iş kazası meslek hastalığı primidir ve tamamını işveren öder. Kalan %30’un ¼’ü (7.5) sigortalı payı ¾’ü (22.5) işveren payıdır.
SGDP bu kişilerin işyerinden aldıkları brüt ücret üzerinden kesilir. Hizmet akdi ile çalışan sigortalıların yaşlılık aylığından destek primi kesilmesi mümkün değildir. Bu kişilerden ayrıca kısa vadeli kısa sigorta kolları primi alınmamaktadır.
SGDP’nin emekliliğe etkisi var mı? SGDP ödeyenlere hangi yardımlar yapılır?
SGDP uygulaması esasen emekli olanların tekrar istihdam piyasasına dönmesine mani olmak ve SGK’nın prim geliri elde etmesi için uygulama sokulmuştur. SGDP’nin emekliliğe bir etkisi söz konusu değildir. Yani SGDP ödenen süreler sigortalılık süresinden, primler prim ödeme gün sayısından sayılmamaktadır. Aynı zamanda primler toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet birleştirilmesinde dikkate alınmamaktadır.
SGDP ödenen 4/a sigortalılarına iş kazası ve meslek hastalığı halinde (geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri)yardım yapılmaktadır. Hastalık ve analık hallerinde kendilerine geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Emzirme ödeneği ise aylık aldıklarından sebeple ödenir.
İşsizlik Sigortası Nedir? Ne için ödenmektedir?
İşsizlik sigortası, bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belli süre ve ölçüde karşılayan sigorta dalıdır.
İşsizlik Ödeneğinden Yararlanma Koşulları
- Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak,
- Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak,
- Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
- Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvurmak.
İşsizlik Ödeneğinin Süresi
Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde;
- 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
- 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
- 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün,
süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir.
İşsizlik Ödeneği Miktarı
Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %40’ı olarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçememektedir. İşsizlik ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz.
EYT’li çalışanlar işsizlik ödeneğinden yararlanabilir mi?
Öncelikle şunu ifade etmek gerekir. Normal emekli olup çalışma hayatına devam edenler ile EYT kapsamında devem edenler arasında işsizlik sigortasından faydalanma bakımından mevzuatsal bir farklılık bulunmamaktadır. SGDP uygulamasında kişiler için işsizlik sigortası primi ödenmediği için, işten ayrıldıklarında da (ne şekilde ayrılınırsa ayrılınsın) kendilerinin işsizlik ödeneği alma hakkı da söz konusu olmayacaktır. Ayrıca kendileri hali hazırda zaten emekli maaşı almakta olduklarından işsiz de sayılmamaktadırlar.
Nitekim, işsizlik ödeneği aldığı süre içinde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almaya başlayanların ödenekleri “Emeklilik” gerekçesiyle yaşlılık aylığını almaya başladığı tarih itibarıyla kesilir.
Sonuç olarak EYT’li veya normal emekli olanlar ile tekrar SGDP ödeyerek işten ayrılanlar adına hem işsizlik ödeneği ödenmediği hem de kendileri işsiz kabul edilmediğinden İş-Kur’dan işsizlik ödeneği ödenmesi söz konusu değildir.
