Ocak ayı sonunda, Uluslararası Şeffaflık Organizasyonumun (Transpar-ency International) 2020 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi raporu yayınlandı. Bunun yanı sıra 2018-2019 yıllarım kapsayan ACFE (Association of Cer-tifed Fraud Examiners) 2020 Küresel Ölçekli İş Suistimalleri Araştırması da mevcuttur.
Prof. Dr. Volkan Demir
Galatasaray Üniversitesi İİBF, İşletme Bölümü, Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi vdemir@gsu.edu.tr
KOBİ Girişim Şubat 2021 tarihli sayıdan
Bu ay ki yazımda bu raporlar üzerinde, ekonomiler ve şirketler için farkındalık yaratmaya çalışacağım.
Uluslararası Şeffaflık Derneği (Transparency International) Kimdir?
Bu organizasyon dünyanın her yerinde; hükümetlerle, şirketlerle, çalışanlarla, sivil toplumla birlikte yolsuzluğun olmadığı bir dünya amacıyla 1993 yılından itibaren çaba sarf eden bir kuruluştur.
Türkiye'de Yolsuzlukla Mücadele, Suiistimalin Önlenmesi, Etik Konularında Çalışan Bazı Kuruluşlar
- Uluslararası Şeffaflık Derneği (www.seffaflik.org)
- Etik ve İtibar Derneği (www.teid.org)
- Uluslararası Suistimal İnceleme Uzmanları Derneği (www.usiud.org)
Suistimal kavramı farklı kuruluşlar tarafından ele alınarak standart haline getirilmiştir. Uluslararası Sertifikalı Muhasebeciler Birliği (ACCA), ISA 240 standardında suistimali “yönetişim, çalışanlar veya paydaşlardan sorumlu olarak görev yapan bir veya birden fazla yöneticinin ilgilileri kötü niyetle aldatarak işletmenin menfaatlerine aykırı olarak haksız ve yasadışı bir menfaat sağlaması” olarak yorumlamıştır.
Uluslararası Suistimal İnceleme Uzmanları Birliğimin (ACFE) tanımına göreyse “çalışanın işveren kuruluşa ait varlıkları kasıtlı olarak kötüye kullanması veya zimmetine geçirmesi yoluyla kişisel zenginliğini artırma amacıyla mesleğini ve görevini kullanmasıdır”.
Bu rapor her yıl Uluslararası Şeffaflık Derneğinin (Transparency International) tarafından yayınlanmaktadır. Bu raporda dünyada ülke ve bölge bazında yolsuzluk algısının ölçülmesi hedeflenmektedir. Raporda ülkeler ve bölgeler 100 puan üzerinden değerlendirilmekte; 0 puan çok yüksek derecede yolsuzluk algısı olan,
100 puan ise yolsuzluk algısının olmadığı çok temiz anlamına gelmektedir. 2020 yılı için yolsuzluk algı endeksinin dünya ortalaması 43 puandır.
Bu puanların bölgelere göre dağılımı ise şu şekildedir:
- Amerika Bölgesi ortalaması 43 puan. (en yüksek Kanada 77 puan, en düşük Venezuala 15 puan)
- Avrupa Birliği ve Batı Avrupa ortalaması 66 puan. (en yüksek Danimarka 88, en düşük Bulgaristan, Macaristan ve Romanya 44)
- Doğu Avrupa ve Orta Asya ortalaması 36 puan. (en yüksek Gürcistan 56, en düşük Türkmenistan 19, Türkiye 40 puan ile 179 ülke arasında 86. sırada yer almaktadır.)
- Orta Doğu ve Kuzey Afrika ortalaması 39 puan. (en yüksek BAE 71, en düşük Suriye 14)
- Sahra Altı Afrika ortalaması 32 puan. (en yüksek Seyşeller 66 puan, Somali ve Güney Sudan 12 puan)
- Asya-Pasifik ortalaması 45 puan. (en yüksek Yeni Zelanda 88, en düşük Kuzey Kore 18).
ACFE (Association of Certifed Fraud Examiners) 2020 Küresel Ölçekli İş SuistimaNeri Araştırması (Report to the Nations)
Uluslararası Suistimal İnceleme Uzmanları Derneği tarafından hazırlanan 2020 raporunda çalışanların içinde bulunduğu suiistimal tipleri ile ilgili çarpıcı bilgiler bulunmaktadır.
Suistimaller üç sınıfa ayrılmaktadır:
1. Yolsuzluk
2. Varlıkların Kötüye Kullanılması
3. Finansal Tablo Hileleri
Bu rapora göre:
- 2018-2019 yılları arasında dünyada toplam suistimal zararı 3.6 milyar dolar.
- Vaka başına ortalama suistimal zararı 1.509.000 dolar.
- Vaka sayısına bakıldığında en fazla ortaya çıkan suistimal tipi Varlıkların Kötüye Kullanılmasıdır. Nakit, ödeme, harcama, stok suistimalleri vb.
- İkinci sırada ise yolsuzluk gelmektedir. Satın alma, rüşvet, ekonomik zorlama, ihale ve diğer alım suiistimalleri vb.
- Üçüncü sırada ise finansal tablo hileleri gelmektedir. Fiktif gelir/gider tahakkukları, kazanç yönetimi vb.
- Suistimaller, her şirket için ortalama olarak cirosunun yüzde 5 i kadar zarara yol açmaktadır.
ACFE (Association of Certifed Fraud Examiners) 2020 Küresel Ölçekli İş Suistimalleri Araştırması' na göre suistimaller nasıl ortaya çıkarılmaktadır?
- İhbar (%43)
- İç Denetim (%15)
- Yönetim Takibi ve Gözlemi (%12)
- Diğer (%6)
- Tesadüfen (%5)
- Mutabakat (%4)
İhbar konusunda ayrıca durmak gerekmektedir. Suistimallerin önlenmesinde yüzde 43 oranında etkili olan ihbarda, ihbarı gerçekleştirenlerin yüzde 50’si şirket çalışanlarıdır. Bu durumda şirketlerde etkin ihbar hatlarının önemini vurgulamaktadır. Müşteri ve tedarikçilerden gelen ihbar sayısı da vakalar bazında önemli oranlardadır (%22 ve %11).
Suistimal Vakalarının Bazı Sektörlere Dağılımı ise şu şekildedir:
- Banka ve Finansal Hizmetler (364 vaka)
- Kamu Kuruluşları (189 vaka)
- Üretim (177 vaka)
- Sağlık (145 vaka)
- Enerji (89 vaka)
- Perakende (89 vaka)
- Sigorta (82 vaka)
- Eğitim (82 vaka)
- İnşaat (77 vaka)
- Taşımacılık ve Depolamacılık (64 vaka)
Yukarıda açıklamaya çalıştığım rapor sonuçları hem ekonomiler hem de şirketler için önemlidir. Bu nedenle de Suistimal ve Yolsuzluk konusunda hem toplum olarak hem de şirketler bazında farkındalığı daha fazla artırmak ve ülkemizde bu konudaki çalışmalara ağırlık vermek gerekmektedir.
Böylece ülke ekonomimizin ve şirketlerimizin suistimal ve yolsuzlukla mücadele etmelerine olanak sağlamış olabiliriz.
Güçlü ekonomi ve güçlü şirketler yaratarak sürdürülebilirliği sağlayabiliriz.
Bunun için de;
- Yolsuzlukla mücadele ve şirketlerde suistimalleri önleme ile ilgili farkındalık düzeyimizi artırmalıyız.
- Dünyada ortaya çıkan vakaları incelemeliyiz.
- Özellikle şirketler bünyesinde suiistimalleri önleyici tedbirler alınması konusunda bilinç oluşturmalı ve iç kontrol sistemleri ile bunları desteklemeliyiz.
- Sektörlerdeki suistimal yoğunluklarını analiz edip, her sektöre ve şirkete ayrı suistimal önleme tedbirleri uygulamalıyız.
- Suistimali önlemeyi; etik, şeffalık ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum ile bütüncül düşünmeliyiz.