GÖZDE YENİOVA
gyeniova@ekonomist.com.tr
Ekim ayı başında son dört yılın zirvesine yükselerek 87 dolar seviyesine yaklaşan petrol fiyatlarında bu sert hareket '100 dolar olur mu?' sorularına neden oldu. Ancak uzmanlara göre, fiyatların bu kadar yükselmesi pek mümkün görünmüyor. Gelişmeler takip edilecek olsa da fiyatlarda dengelenme bekleniyor. Peki bu sert yükseliş nasıl oldu?
4 KASIM KRİTİK
Çin ile ABD arasında yaşanan ticari anlaşmazlıklar sonucunda küresel büyümenin düşebileceği beklentisi arttı. Enerji talebinin azalabileceği endişelerinin yanı sıra Venezüella'da yaşanan ekonomik kriz ve ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarının etkisiyle ortaya çıkan arz endişeleri de petrol fiyatlarının yükselişinde etkili oldu.
Öte yandan kayıp Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı konusunda ABD ve Suudi Arabistan arasındaki ortamın gerilmesi de arz kaynaklı sıkıntıların artabileceğine yönelik endişeleri yükseltti.
ABD, İran'a karşı mali yaptırımlarını yürürlüğe koydu ve 4 Kasım'dan itibaren de bu ülkenin petrol ihracatını hedef alan yaptırımları başlatacak. 4 Kasım öncesinde başta AB, Rusya ve Hindistan gibi ABD'nin yaptırımlarına karşı çıkan ülkelerin enerji şirketleri, İran'dan petrol sevkiyatını azaltmış durumda.
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ve Rusya gibi diğer üreticilerin 2017 başında fiyatları desteklemek için üretimi kısma kararı almalarından beri ham petrol fiyatları yükseliyor.
GERİ ÇEKİLME OLDU
Geçen hafta itibarıyla ise yüzde 13'e ulaşan geri çekilmelerin yaşandığını gözlemliyoruz. Deniz Yatırım FX İşlemleri Yönetmeni Güven Baykuş, son dönemde yaşanan geri çekilmenin ana nedenlerini olarak İran özelinde ortaya çıkabilecek arz açığının başta Suudi Arabistan olmak üzere bazı OPEC üyeleri tarafından karşılanacağı taahhüdünde bulunmaları ve ABD'de artmaya devam eden petrol stokları olarak söylüyor.
Güven Baykuş, "4 Kasım sonrasında nasıl bir tablonun ortaya çıkacağı konusunda piyasadaki endişelerin sürüyor olması, kısa vadede petrol fiyatlarında yeniden yükselişleri görebileceğimiz görüşünü destekliyor. Ancak orta/uzun vadede petrol fiyatlarının 200 günlük ortalamasını oluşturan 74 dolar seviyesi ile 80 dolar bandında dengelenmesini bekliyorum" diyor.
Güven Baykuş'a göre, bundan sonraki dönemde küresel büyümeye yönelik beklentiler ile jeopolitik risklerin petrol fiyatları üzerinde etkisi olacak. Baykuş, "Enerji ithal eden bir ülke olarak Türkiye'de petrol fiyatlarında yaşanabilecek yukarı yönlü hareketler başta enflasyonda artış olmak üzere büyüme ve kur üzerinde de baskı yaratmayı sürdürecek" diyor.
Müttefiklerinden, İran'dan yaptıkları petrol ithalatını 4 Kasım tarihine kadar sonlandırmalarını isteyen ABD'nin, ithalatçı ülkelere tanıdığı süre önümüzdeki hafta dolacak. Dolayısıyla gözler bu tarihe çevrilmişti. Geçen hafta ise İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif'in ülkesinin ABD yönetimiyle karşılıklı saygı çerçevesinde müzakereye hazır olduğunu belirtmesi üzerine petrolde aşağı yönlü hareketlenme hızlandı.
Öte yandan, Rusya Enerji Bakanı Aleksandr Novak, Rusya'nın petrol üretimini ekimde bir önceki yılın aynı ayına göre günlük 150 bin varil artırdığını bildirdi. Tüm bunlar petrol fiyatlarındaki sert yükselişe soluk aldırırken, önümüzdeki süreçle ilgili çıkış beklentisi sürüyor.
100 DOLAR OLUR MU?
Dünyanın petrol ticareti yapan en büyük kuruluşları, petrolün varil fiyatının ABD'nin İran yaptırımları nedeniyle gelecek yıl 65 doların altına inmeyeceğini, bir ihtimal de 100 doları aşabileceğini tahmin ediyor.
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) gibi gelişmekte olan ekonomilerdeki krizler ve büyük ekonomiler arasındaki ticaret anlaşmazlıkları nedeniyle petrole olan talebin gelecek yıl daralabileceğine, arzın ise ABD ve Rusya gibi OPEC üyesi olmayan ülkeler sayesinde yükselebileceğine dikkat çekiyor.
Ahlatcı Yatırım Araştırma Müdürü Barış Ürkün'e göre, Çin ile ABD arasındaki ticaret savaşının etkisi ve hatta petrol fiyatları yükseldikçe devreye giren yeni kaya gazı petrolü üreticileri ve sondaj kule sayılarındaki artışlar petrol fiyatlarını bir taraftan baskı altında tutuyor.
Barış Ürkün yükselişin devamı için şu faktörleri sıralıyor: "4 Kasım'da devreye girecek İran yaptırımları nedeniyle yaşanacak üretim kaybının diğer OPEC veya OPEC üyesi olmayan ülkeler tarafından karşılanamaması durumu önemli. Ayrıca son zamanlarda Suudi Arabistan ile ABD arasında yaşanan jeopolitik gerilimdeki artış, Meksika ve ABD'de zaman zaman yaşanan şiddetli kasırgaların üretim tesislerindeki aktiviteye ara verilmesi olabilir."
Yine tabloda yukarı yönlü hareketlerin bir adım ön planda olabileceği bir senaryo beklediğini söyleyen Global Menkul Değerler Strate-jisti Rıdvan Baştürk de "Yine de haber bazlı gelişmeler fiyatlara yön vermeye devam edecek. Petrolde 78 doları alt seviye olarak baz alabiliriz. Yıl sonunda 80-85 dolar bandı beklenebilir" diyor.
TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?
Peki tüm bu gelişmeler yaşanırken Türkiye bundan nasıl etkilenecek? Üretimde yoğun şekilde enerji ithalatına bağımlı olunması nedeniyle petrol fiyatlarındaki yükselişin doğal olarak üretim maliyetlerinin artmasına ve bu nedenle maliyet enflasyonuna olumsuz katkı yaratması bekleniyor.
Petrolün etkisinin ithalat faturası üzerinde olacağını söyleyen GCM Menkul Araştırma Uzmanı Enver Erkan da, "Kurların artması ithalatı maliyetli hale getirdi. Ancak, elbette petrol ithal eden bir ülke olduğumuzdan dolayı fiyatın artması bizim için iyi değil. Bir etki de içeride üretici ve tüketici fiyatları anlamında olacak" diyor.
CÜNEYT AĞCA OPET GENEL MÜDÜRÜ "80-100 DOLAR ARALIĞINDA OLABİLİR"
"Son aylarda petrol fiyatlarında gözlemlenen yükseliş, dünya genelindeki ekonomik ve siyasi gelişmeler, bölgesel sorunlar, yaklaşmakta olan İran'a yönelik yaptırımlar, arz-talep dengesizlik endişeleri gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanıyor.
Yükselişin devam edip etmeyeceği tamamen yükselişe neden olan gelişmelerin nasıl şekilleneceğine bağlı bulunuyor. Petrol fiyatı için 100 dolar seviyeleri ihtimal dışında değil. 80-100 dolar aralığında oynayabilir.
Büyük üretici ve büyük tüketici ülkeler arasındaki siyasi ve ekonomik ilişkiler, özellikle üretici ülkelerdeki bölgesel rahatsızlıklar, dünya ekonomisinin genel gidişatı, ticaret savaşları, olası ambargolar gibi pek çok unsur önümüzdeki dönemde fiyatların gidişatında rol oynayacak."