Osmanlı'dan günümüze sermaye piyasaları büyük bir değişim ve dönüşüm yaşadı. Son yıllarda ise yerli yatırımcının ilgisinin arttığı bir süreç yaşıyoruz. 8 milyonu aşan yerli ve genç yatırımcının sermaye piyasalarında kalıcı olması hedefleniyor.
29 Ekim -11 Kasım 2023 tarihli sayıdan
Borsa İstanbul, özellikle son birkaç yılda şirket sayısı ve yatırımcı sayısı açısından büyük bir atağa geçti. Yeni yeni şirketler halka arz edilirken, yatırımcı sayısı 8 milyon barajını da aştı. Türkiye'de sermaye piyasaları son yıllarda çok popüler hale gelmiş olmakla birlikte aslında sermaye piyasalarının tarihi çok 1850'li yıllara dayanıyor. Yani Cumhuriyet döneminden de önceye varan bir tarihi var.
Galata Bankerleri döneminden, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarına ve 1986 yılındaki İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın (İMKB) faaliyete başlamasından günümüzdeki Borsa İstanbul (BİST) sürecine kadar olan dönemi ve beklentileri haberimizde özetlemeye çalışacağız.
GALATA BANKERLERİ DÖNEMİ
Türkiye'de sermaye piyasaları ve borsa denince akla önce 1986 yılında İMKB'nin açılması geliyor. Ancak Türkiye'de sermaye piyasalarının ayak izlerini aramak için 19. yüzyıldaki Osmanlı İmparatorlu-ğu'na, Galata'ya gitmek gerekiyor.
1864 yılında, bankerlerin Galata'daki Havyar Han'da kurduğu bir dernekle başlayan sermaye piyasası faaliyetlerinin resmileşmesi ise 1873-1874 yıllarında kurulan Dersaadet Tahvilat Borsası'yla oldu.
Tanzimat dönemi sürecinde ise Türklerin borsaya ilgisi arttı. Borsanın adı ise 1906 yılında çıkarılan bir nizamname ile Esham ve Tahvilat Borsası'na dönüştürüldü ve bu yapı, Cumhuriyet dönemine kadar devam etti.
CUMHURİYET YILLARI
Cumhuriyetin ilk yıllarında ise yapılan tüzük değişikliği ile borsada, yabancı ağırlıklı olan üyelerin, yerlileştirilmesi hedeflendi. 1929 yılında yapılan düzenleme ile İstanbul Menkul Değerler Borsası adı altında çalışmalara devam edildi.
1938-1941 arasında Ankara'ya taşınan borsa 1941'de tekrar İstanbul'a taşındı. Türkiye'de 1981 yılında başlayan düzenlemeler, 26 Aralık 1985 yılında son şeklini alarak İstanbul Menkul Değerler Borsası (İMKB) bugünkü haliyle faaliyetine başladı.
SPEKÜLATÖRLER DÖNEMİ
Bankacılık sistemiyle birlikte sermaye piyasalarının gelişimi 1986 yılından itibaren hız kazanmaya başladı. Gelişen bir piyasa olan İMKB, yaşanan siyasi, ekonomik ve jeopolitik gelişmelerle birlikte yıllar içinde yüksek volatil süreçler yaşamış olmakla birlikte, uzun vadeli olarak bakan yatırımcılarına reelde kazandırmayı da bildi. 1995 yılında Karaköy'deki tahta sisteminden İstinye'ye taşınarak dijital ekranlara geçiş yapıldı.
Özellikle 1990-2000 döneminde, yabancı yatırımcıların azlığı ve piyasaların nispeten sığ olması ile birlikte spekülatörlerin dikkat çektiği bir süreç yaşandı. Nasrullah Ayan, İlhami Şuaydın, Ziya Sesel, Halil Güvener, Mecnur Çolak, Dündar Altay, Bahadır Karlıdağ
KURUMSAL VE YABANCI YATIRIMCI DÖNEMİ
Borsada 2001 önemli bir tarihi dönemeç oldu. İnternet altyapısının gelişimiyle uzaktan erişim başladı. Ülkede finansal istikrarın tekrar sağlanması, dijital alt yapının gelişmesi, Bireysel Emeklilik Sistemi'nin gelişimi gibi faktörler sayesinde hem kurumsal yatırımcı hem de yabancı yatırımcı tarafında önemli gelişmeler oldu.
Kurumsal yatırımcı ve yabancı yatırımcının gelmesiyle birlikte daha düşük volatilitenin olduğu daha istikrarlı bir döneme girildi. 2000'li yıllarda 2008 krizi ile sarsıntı yaşandı. 2010-2023 dönemi ise siyasi ve ekonomik belirsizliklerin etkilediği bir dönem olarak karşımıza çıktı. Özellikle son yıllarda borsadaki yabancı takasının yüzde 67 seviyelerinden yüzde 30'ların altına gerilediğini gözlemledik.
Ancak bu açığı yerli yatırımcının kapadığını da gördük. Bu yıllarda önemli bir gelişme de 2014'te yaşandı. Çıkarılan yeni yasa ve düzenlemelerle birlikte İMKB, Borsa İstanbul adını aldı ve alt sermaye piyasalarının tümü tek çatı altında toplandı.
SERMAYE PİYASASI KURULU BAŞKANI İBRAHİM ÖMER GÖNÜL
“SERMAYE PİYASALARININ DERİNLİĞİNİN ARTMASI İÇİN ÇALIŞIYORUZ”
SERMAYE PİYASASINA İLGİ ARTIYOR
Cumhuriyetimizin 100'üncü, kurulumuzun da 41'inci kuruluş yılını kutlamanın büyük gururunu yaşıyoruz. Geçmişten bugüne sermaye piyasaları büyük değişim ve gelişim gösterdi. Son yıllarda hem arz hem de talep yönünde sermaye piyasalarına ilginin arttığını gözlemliyoruz.
Borsadaki yatırımcı sayısı, uzun yıllar 1 milyon seviyesinde kalsa da son 2 yıldaki hızlı yükselişle 8,1 milyonu aştı. Şirketlerin de halka arzlara yoğun talebinin arttığı bir dönemden geçiyoruz. 2021 yılında 52 şirketin 21,6 milyar TL büyüklüğündeki ilk halka arzı gerçekleşmişti ve rekor kırılmıştı. 23 Ekim itibarıyla bu yıl 43 şirketin 61,6 milyar TL'lik halka arzı gerçekleşti.
ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİNİ ARTIRACAĞIZ
Şirketler ve tasarruf sahipleri için sermaye piyasalarında pek çok enstrüman bulunuyor. Mevcut araçlara yenilerini eklemek için yoğun mesai harcıyoruz. Sermaye piyasasının derinliğinin artması için yatırım fonlarının, emeklilik fonlarının, yatırım ortaklıklarının büyümesini çok önemli görüyoruz.
Hâlihazırda 1.787 adet yatırım fonu, 376 adet emeklilik yatırım fonu, 82 adet yatırım ortaklığı bulunuyor. Ayrıca portföy yönetim şirketleri tarafından yönetilen fonların toplam büyüklüğü de 2,7 trilyon TL seviyesine ulaştı.
Cumhuriyetimizin ikinci yüz yılına girerken, sermaye piyasasına olan ilginin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için finansal okuryazarlık, teknolojik altyapı ve yeni enstrümanlar başta olmak üzere pek çok alanda çalışmalarımızı sürdürüyoruz."