İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ SIRALAMASINDA ÜÇ YILDIR AYNI YERDEYİZ.
DR. ORHAN KARACA okaraca@ekonomist.com.tr
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), İnsani Gelişme Endeksi’nde (İGE) 2014 yılı verilerini geçen hafta açıkladı. İGE, ülkelerin kişi başına gelirleri yanında eğitim ve sağlık göstergelerini de içeren bir bileşik endeks. Bu endekste Türkiye’nin 2014 yılındaki değeri 0,761 oldu. Bu değerle de 188 ülke arasında 72’nci sırada yer aldık. İGE sıralamasında geçen yıl ve önceki yıl da aynı yerdeydik. Yani üç yıldır olduğumuz yerde sayıyoruz. Oysa ondan önceki iki yılda hızla yükselmiştik. 2010 yılında 88’inci sıradan 79’uncu sıraya tırmanmış, 2011 yılında ise 71’inci sıraya çıkmıştık. Son üç yıldır 2011’e göre bir basamak aşağıda olduğumuza da dikkat çekelim. İGE sıralamasında hızla yükseldiğimiz 2010 ve 2011 yılları, Türkiye ekonomisinin hızlı büyüdüğü yıllardı. İGE’de yerimizde saydığımız son üç yıl ise Türkiye ekonomisinin yavaş büyüdüğü bir döneme denk geliyor.
Yani ekonomideki yavaş büyüme Türkiye’nin insani gelişme yarışında da nefesini kesmiş bulunuyor. Gelecek yıl 2015 yılı verileri yayınladığında, İGE sıralamasında muhtemelen yine bu civarlarda olduğumuzu göreceğiz. İnsani gelişmede üst basamaklara tırmanabilmemiz için ekonomide hızlı büyümenin önünü açmamız gerekiyor. İGE sıralamasında ülkeler dört kategoriye ayrılıyor. İGE değeri 0,800 ve üzerinde olanlar çok yüksek insani gelişme, 0,700-0,799 arasında olanlar yüksek insani gelişme, 0,550-0,699 arasında olanlar orta insani gelişme, 0,550’nin altında olanlar ise düşük insani gelişme düzeyinde kabul ediliyor.
Bütçede dev açık zamanı geldi
ARALIK AYINDAKİ BÜTÇE AÇIĞI İLK 11 AYDAKİNDEN YÜKSEK OLACAK.
Merkezi yönetim bütçesi kasım ayında 798 milyon TL fazla verdi. Geçen yılın aynı ayında da bütçede fazla vardı ve bu fazla çok daha yüksekti. Merkezi yönetim bütçesi geçen yıl kasım ayında 3,6 milyar TL fazla vermişti. Bu yılki kasım ayı bütçe fazlası geçen yılkinden yüzde 77,8 daha düşük. Bu yılki fazlanın daha düşük olması, harcamalardaki artış hızlanırken gelirlerdeki artışın ise yavaşlamasından kaynaklanıyor. Yine de ilk 11 aylık dönem itibariyle bakıldığında bütçede geçen yıldan çok daha iyi bir tablonun olduğu görülüyor. Geçen yıl ocakkasım döneminde 11,3 milyar TL açık veren bütçe, bu yıl aynı dönemde bunun yaklaşık yarısı kadar ve 5,4 milyar TL açık verdi. Bu gelişme ise büyük ölçüde geçen yıl 5,3 milyar TL olan özelleştirme gelirinin bu yıl 10,8milyar TL’ye ulaşmasından kaynaklandı.
Bunda da özellikle 4,5G ihalesinden elde edilen lisans geliri etkili oldu. Ancak merkezi yönetim bütçesi 2015’i ilk 11 aydaki kadar düşük bir bütçe açığıyla kapatamayacak. Çünkü geleneksel olarak yılın son ayları hep dev bütçe açıklarına sahne oluyor. Mesela geçen yılki 23,4 milyar TL’lik bütçe açığının 12 milyar TL’si aralık ayında gerçekleşmişti.Muhtemelen bu yıl da aralık ayı böyle dev bir bütçe açığına sahne olacak. Bu da 2015’in bütçe açığını ilk 11 aydakinden çok yukarılara taşıyacak. Ancak 2015’in bütçe açığıOrta Vadeli Program’daki (OVP) 24,5 milyar TL’lik gerçekleşme tahmininin altında kalacağa benziyor.
İşsizlik cephesinde yeni bir şey yok
İŞSİZLİK ORANI DÖRT AYDIR YÜZDE 10,4 DÜZEYİNDE SEYREDİYOR.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, eylül ayında mevsimsel düzeltilmiş işsizlik oranı yüzde 10,4 oldu. Bu oran haziran ayından beri bu düzeyde seyrediyor. Yani işsizlik oranı dört aydan beri aynı seviyeye demir atmış bulunuyor. Mevsimsel düzeltilmiş işsizlik oranı geçen yılın son ayında da yüzde 10,4 düzeyindeydi. Bu yılın ilk aylarında ise bir miktar düşüş göstermiş ve nisan ayında yüzde 9,9’a kadar inmişti. Ancak mayıs ve haziran aylarında yeniden yükselerek aralık ayındaki seviyesine geri döndü. O zamandan beri ise yerinde sayıyor. Eylül ayı verilerine bakıldığında, mevsimsel düzeltilmiş olarak istihdamda önceki aya göre 171 bin kişilik artış yaşandığı görülüyor.
Ancak bu artış işgücündeki artışa yetişemiyor. Eylül ayında işgücü önceki aya göre 187 bin kişi artmış durumda. Bu nedenle işsiz sayısında 16 bin kişilik artış yaşandı. Fakat bu artış çok yüksek olmadığı için, işsiz sayısının işgücüne bölünmesiyle hesaplanan işsizlik oranı sabit kalmış bulunuyor. Geçen yılın tamamındaki ortalama işsizlik oranı yüzde 10 olmuştu. Bu yılın ilk dokuz ayındaki ortalama işsizlik oranı ise yüzde 10,2 olarak hesaplanıyor. Bu oranmuhtemelen yıl sonunda da bu civarlarda olacak. Ekonomideki dört yıldır süren yavaş büyüme yüzünden işsizlik oranı da yavaş yavaş yükseliyor. Böyle giderse gelecek yıl işsizlik oranı yüzde 10,5’in de üzerine çıkabilecek gibi görünüyor.
Şirket kuruluşları rekoru zorluyorKURULAN ŞİRKET SAYISI OCAK-KASIM DÖNEMİNDE YÜZDE 15,1 ARTTI.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) verilerine göre, kasım ayında 5 bin 519 şirket kuruldu. Bu sayı geçen yılın aynı ayında kurulan şirket sayısını yüzde 11 aşıyor. Geçen yılın kasım ayında 4 bin 974 şirket kurulmuştu. Yılın ilk 11 ayında kurulan şirket sayısı da geçen yılki seviyesinin üzerinde bulunuyor. Bu yıl ocak-kasım döneminde 61 bin 407 şirket kuruldu. Geçen yılın aynı döneminde kurulan şirket sayısı 53 bin 329 olmuştu. Buna göre bu yıl 11 aylık dönemde kurulan şirket sayısında geçen yıla kıyasla yüzde 15,1 artış var. Ekonomideki yavaş büyümeye rağmen, 2013’ün ortalarından bu yana şirket kuruluşlarında önemli bir yükseliş eğilimi mevcut. Bu yükselişin sonucunda 2015 yılı şirket kuruluşlarında tüm zamanların en iyi ikinci yılı olmayı şimdiden garantiledi.
Son dönemde ayda 5 binin üzerinde şirket kurulduğunu düşünürsek, 2015’in tamamında kurulan şirket sayısı 67 bine yaklaşacağa benziyor. Bu alandaki rekor 67 bin 898 şirket kuruluşuyla 1997 yılında kırılmıştı. Daha sonra ise yıllık şirket kuruluşları bir daha 60 binin üzerine hiç çıkamamıştı. Bu yıl ise aralık ayında tekrar bir ivmelenme olursa yeni rekorun kırılması bile söz konusu olabilir. Bu arada şirket kuruluşları artarken kapanan şirket sayısında ise düşüş yaşanıyor. TOBB’un verilerine göre ocakkasım döneminde kapanan şirket sayısı 11 bin 662 olarak gerçekleşti. Geçen yılın aynı döneminde 13 bin 261 şirket kapanmıştı. Buna göre kapanan şirket sayısında yüzde 12,1 düşüş var.