Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2019'un üçüncü çeyrek dönemine ilişkin gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) verilerini 2 Aralık'ta açıklayacak.
DR. ORHAN KARACA
okaraca@ekonomist.com.tr
Bu verilerde üçüncü çeyrekte geçen yılın aynı dönemine göre sıfır dolayında büyüme göreceğimizi tahmin ediyoruz.
Üçüncü çeyrekte ekonomik büyüme sıfırın biraz altında çıkabileceği gibi biraz üzerinde de çıkabilir. İlk durumda ekonomide geçen yılın son çeyreğinde başlayan resesyon devam etmiş olacak. İkinci durumda ise bu resesyondan çıkış yaşanacak.
Ekonomi geçen yılın son çeyreğinde yüzde 2,8, bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 2,4 ve ikinci çeyreğinde yüzde 1,5 küçülmüştü. Bize üçüncü çeyrekte bu oranın sıfır dolayında çıkacağı sinyalini ekonomik büyümeyle yakın ilişkisi olduğunu bildiğimiz öncü göstergeler veriyor.
Bu göstergelerin üretimle ilgili olanları büyümeye işaret ediyor ama tüketim ve yatırımla ilgili olanlarında hala küçülme sinyali var.
ÜRETİMDE SON DURUM
Ekonominin üretim cephesine ilişkin göstergelerin en önemlisini sanayi üretimindeki değişim oluşturuyor. Önceki dört çeyrekte düşüşte olan sanayi üretimi üçüncü çeyrekte düşük bir oranda da olsa yeniden artışa geçti. Üçüncü çeyrekte sanayi üretimi geçen yılın aynı dönemindeki seviyesinin yüzde 0,8 üzerinde gerçekleşti.
Üretimle ilgili bir başka öncü gösterge olan ara malı ithalatı miktar endeksinde de üçüncü çeyrekte yükseliş görüldü. Ara malı ithalatında geçen yılın ikinci çeyreğinden bu yana yani beş çeyrek dönemdir düşüş vardı.
Bu düşüş üçüncü çeyrekte sona erdi ve geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,3 artış yaşandı. Türkiye'nin ithal ara mallarına aşırı bağımlı bir üretim yapısı var. Bu nedenle ekonomide yavaşlama veya küçülme olduğunda ara malı ithalatı düşüyor. Ekonomi toparlanmaya başladığında ise ara malı ithalatı artıyor.
İthalatın üçte ikilik ağırlıklı bölümü ara mallarından oluştuğu için benzer durum aslında toplam ithalatta da görülüyor. Nitekim beş çeyrek dönemdir düşüşte olan toplam ithalat miktar endeksi de üçüncü çeyrekte yeniden artış göstermiş bulunuyor.
TÜKETİM VE YATIRIM
Ekonominin üretim cephesinde durum böyleyken tüketim ve yatırım cephelerinde ise biraz daha farklı. Aslında tüketime ve yatırıma ilişkin öncü göstergelerde de önceki dönemlere göre toparlanma var. Ancak yine de bu göstergelerdeki düşüş devam ediyor.
Tüketime ilişkin en önemli gösterge olan reel perakende satışlar üçüncü çeyrekte de geçen yılki seviyesinin yüzde 1,1 altında kaldı.
Tüketime ilişkin bir başka önemli gösterge olan tüketim malı ithalatı miktar endeksi de üçüncü çeyrekte yüzde 8,2 geriledi. Böylece bu göstergedeki düşüş altıncı çeyrek döneme uzamış oldu.
Yatırıma ilişkin en önemli öncü göstergeyi oluşturan yatırım malı ithalatı miktar endeksi üçüncü çeyrekte geçen yılın aynı dönemindeki seviyesinin yüzde 3,7 altında kaldı. Bu durum makine ve teçhizat yatırımlarındaki düşüşün devam ettiğine işaret ediyor.
Öte yandan iskan izni alınan daire sayısındaki yüzde 27,5'lik ve inşaat ruhsatı alınan daire sayısındaki yüzde 58,3'lük büyük düşüşler ise inşaat yatırımlarındaki gerilemenin de sürdüğü sinyalini veriyor.
Bütün bu göstergeler bize tüketim ve yatırımlardaki düşüşün epey hız kesmekle birlikte üçüncü çeyrekte de devam ettiğini düşündürüyor.
Hal böyleyken üretimde yaşanan cılız artış ise ihracatın ve resesyon sırasında eriyen stokların bir bölümünün yerine konulmasından kaynaklanmışa benziyor.
İhracat miktar endeksinin üçüncü çeyrekte de yüzde 7,1 artış göstermesi bu görüşümüzün ilk kısmını destekliyor.
Kısacası, öncü göstergeler bize üçüncü çeyrekte büyümenin sıfır dolayında çıkabileceğini düşündürüyor. Bu tahminimizi yüzde -0,5 ile yüzde 0,5 arası şeklinde de ifade edebiliriz.