AYŞEGÜL SAKARYA PEHLİVAN
asakarya@ekonomist.com.tr
Yabancı ülke vatandaşlarının ülke içinde aldıkları malların vergiden arındırılmasını öngören ‘tax free-KDV iade’ uygulaması 20 milyar Euro’luk dev bir ekonomi yaratıyor. Dünyada her yıl ortalama 30 milyon tax free işlemi gerçekleştiriliyor. Son 10 yıldır ortalama yüzde 16 büyüyen pazar 2016 yılında yüzde 2 küçüldü. Türkiye’deki gerileme ise yüzde 13,5’i buldu.
Bu gerilemenin en önemli nedeni de terör saldırıları oldu. 50 ülkede, 300 bin mağazada faaliyet gösteren tax free şirketi Global Blue’nun dünya başkanı Jacques Stern’e göre, bu yıl pazar tüm dünyada toparlanma sürecine girecek. Dünyada yüzde 10’luk büyüme beklediklerini söyleyen Stern, “Türkiye’de yüzde 10’dan daha az büyüme olacak. Çünkü Türkiye’deki olumsuz psikoloji henüz atlatılabilmiş değil. Bu psikolojinin ortadan kalkması altı ay sürer.
Ondan sonra da bekleyip göreceğiz” diyor. Körfez ülkelerinden Türkiye’ye olan ilginin hala devam ettiğine dikkat çeken Stern, bu yıl Rus turistlerin de harcamalarının artmasını beklediklerini söylüyor. Pazarın yüzde 70’ini elinde bulunduran Global Blue’nun dünya başkanı Stern’e hem dünyadaki hem de Türkiye’deki trendleri sorduk.
Dünyada tax free pazarının büyüklüğü nedir?
Avrupa’daki bütün ülkeler, Asya’da Japonya, Güney Kore, Malezya’nın aralarında olduğu 6-7 ülke, Güney Amerika’da bazı ülkelerin dahil olduğu tax free pazarı 20 milyar Euro’luk bir ekonomiyi temsil ediyor. ABD, Rusya ve Ortadoğu ülkelerinde tax free alışveriş yapılmıyor. Yıllık ortalama 30 milyon işlem yapılıyor.
En fazla alışveriş yapılan ülke hangisi?
Avrupa’da Fransa en fazla alışveriş yapılan ülke. Tax free alışveriş denilince aklınıza çanta, mücevher, saat gibi ürünler gelmeli. Bunları düşününce Fransa'nın bir numara olması şaşırtıcı değil.
En fazla hangi ülke vergi iadesi alıyor?
Çinliler yüzde 35 ile en fazla tax free alışveriş yapan ulus. Onları Ruslar takip ediyor. Üçüncü olarak Katar, Dubai, Kuveyt gibi ülkelerin vatandaşları geliyor. Dördüncü sırada ise ABD'liler var.
Tax free pazarı açısından 2016 nasıl bir yıl oldu?
Son 10 yıla bakınca 2005-2015 yılları arasında pazar ortalama yüzde 16 büyüdü. 2016 yılında ilk kez eksi büyüme söz konusu oldu ve pazar yüzde 2 küçüldü. Zaten turizm için zor bir yıldı. Teröri saldırıları tüm dünyayı etkiledi. Diğer taraftan Avrupa Çinli turistler için biyometrik vize uygulamasına geçti. Çin'de vize alınabilecek yeterli nokta olmadığı için burada bir kayıp yaşandı. Üçüncü bir neden de gelişmekte olan ülkelerdeki para birimleri zayıftı. Mesela Japonya para birimi yen yüzde 25 arttı. Bu durumda Japonya’ya giden Çinliler, yüzde 25 daha pahalı ürün almak zorunda kaldı.
Hangi pazarlar en çok etkilendi?
Türkiye ve Fransa en çok gerilemenin yaşandığı iki ülke oldu. Türkiye son 10 yılda inanılmaz büyüdü. Ama geçen yıl gerileme yüzde 13,5 oldu. Fransa’da ise gerileme yüzde 5 civarındaydı.
Bütün bunlar yeni pazarların öne çıkmasına neden oldu mu?
Böyle bir şey söyleyemeyiz. Çünkü insanlar böyle durumlarda seyahat etmiyorlar. Dolayısıyla bir donma söz konusu. Şehir olarak bakınca gerileme olmasına rağmen hala Paris tax free alışverişte bir numara. Londra, Milano zaten önde gelen şehirler. Madrid ve Barcelona gibi şehirlerin öne çıkmaya başladığını görüyoruz. Son birkaç yıldır Tokyo, Seul hızlı büyüyor. Tokyo üç yıl öncesine kadar ilk beşte değilken şimdi ilk beş arasında yer alıyor.
Türkiye’de son dönemde çok sayıda Arap turist var. Reina saldırısından sonra bu turistlerin alışverişlerinde azalma oldu mu?
Körfez ülkelerinden gelen turistlere 2016'da yapılan tax free satışlar yüzde 10 artış gösterdi. Ekonomik konjonktüre ve terör olaylarına rağmen Arap turistler Türkiye’ye gelmekten ve alışveriş yapmaktan vazgeçmedi. Ocak ayında ise geçen yıla göre tax free’de yüzde 20 gerileme oldu. Şimdi biraz iyileşme belirtileri görüyoruz. 2017’de bizim beklentimiz Körfez ülkelerinden ve Rusya’dan gelen turist sayısının ve harcamalarının artması.
2017 nasıl geçecek?
2017’nin olumlu geçmesini bekliyoruz. Bunu zaten halihazırda iki ayda gözlemledik. Alışverişlerde yüzde 10 gibi bir artış var. Türkiye’de de 12 aydır ilk kez şubat ayında pozitif gelişme oldu. Fransa, İspanya, İngiltere gibi pazarlar da bu yıl iyi gidiyor. Bir terör saldırısından sonra 2-3 hafta boyunca hemen keskin bir düşüş söz konusu oluyor. Tam anlamıyla toparlanmaya geçmesi için altı ay gerekiyor. İnsanlar altı ay geçince unutuyorlar.
Türkiye için öngörünüz nedir?
Türkiye’de yüzde 10’dan daha az büyüme olacak. Çünkü Türkiye’de psikoloji hala iyi değil. Çok fazla saldırı var ve savaş bölgesine yakın. Jeopolitik olarak zorlu bir bölgede. Özellikle turistler için bakınca hala olumsuz bir algı var. Bütün bu psikolojinin ortadan kalkması bir altı ay sürecek. Ondan sonra da bekleyip göreceğiz. Başka bir şey olmasın diye dua edeceğiz.
Alışveriş seçimleri anlamında trendlerde bir değişiklik var mı?
Geçen yıl saat ve mücevheratta düşüş vardı. Yani lüks alışverişi geriledi. Gerileme trendine rağmen hızlı moda alanında alışverişler arttı. Son 10 yıla göre artık turistler ne alacakları konusunda çok daha seçici ve daha az pahalı olan ürünlere yöneliyorlar. Geçen yıl pazar yüzde 2 küçüldü. Saat ve mücevherde gerileme yüzde 10’dan fazlaydı. Zara, H&M gibi markaların tax free satışları ise yüzde 5’in üzerinde büyüdü.