AYŞEGÜL SAKARYA PEHLİVAN
asakarya@ekonomist.com.tr
Hazır giyimden gıdaya, eğlenceden teknolojiye farklı alanları bünyesinde barındıran perakende sektörü pek çok kriz atlattı. Ancak pandemi, perakende sektörünü derinden etkileyen krizler arasında ilk sıraya oturdu. Salgın nedeniyle ABD ve Avrupa'da dev markalar iflas etti.
Birçok şirket küçülmek zorunda kaldı. Türkiye'de 1,4 trilyon TL'lik büyüklüğe ulaşan sektör, pandemi fırtınasından nasibini aldı. Pande-minin ilk dalgasını dünyaya göre daha az hasarla atlatan perakende sektörü, henüz toparlanama-dan ikinci dalga kısıtlamaları ile çok daha zor bir döneme girdi.
TAMPF - Nielsen Perakende Endeksi verilerine göre, organize perakendede yılbaşından bu yana istihdam, gıdada yüzde 9, gıda dışında yüzde 3 civarında arttı. Metrekare büyümesi ise gıdada yüzde 10 ve gıda dışında yüzde 4 oldu. Ancak bu rakamlar madalyonun sadece bir yüzünü gösteriyor.
Zira gıda perakendesindeki ve elektronikteki yükselişe rağmen, diğer alt kategorilerdeki düşüşler nedeni ile sektörün seneyi yatay kapatması bekleniyor.
İKİNCİ DALGA ETKİSİ
İkinci dalganın sektörü olumsuz etkilediğine dikkat çeken Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu (TAMPF) Yönetim Kurulu Başkanı Alp Önder Özpamukçu, "Yeni dönemde, daha sıkı önlemlerle birlikte sektörün müşteri ile buluşma imkanı azalıyor ve dolayısıyla cirolar da bu yönde negatif etkileniyor" diyor.
2020 yılı içinde ikinci kez kapanan yeme içme işletmeleri sebebiyle bir haftalık kayıp 2,5 milyar TL'ye ulaşıyor. Kasım ayı boyunca devam eden indirim kampanyalarına ve 'Efsane Cuma'ya rağmen birçok marka ekim cirosunu bile yakalayamadı.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen ayakta kalmaya çalışan perakende sektörü toparlanma için destek bekliyor. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın 14 Aralık'ta açıkladığı pakette yer alan küçük esnafa kira desteği ile KDV ve stopaj indiriminin altı ay uzatılmasının önemli olduğuna dikkat çekilse de organize perakende sektörünün beklentileri çok daha farklı.
Sektör, en önemli maliyet kalemi olan kiralar konusunda devlet desteği bekliyor. Kira konusunun dışında, personel maliyetlerine yönelik talepler var. Büyük yatırımların faiz ve ana ödemelerinin pandemi döneminde ertelenmesi ve TL'ye dönülmesi sektör adına kritik önem taşıyor.
UMUTLAR AŞIDA
Diğer taraftan tazminatsız çıkış konusunun çözüme kavuşturulması bekleniyor. Taleplerini birer mektupla Hazine ve Maliye, Ticaret ve Adalet bakanlıkları ile paylaştıklarını söyleyen Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel, aksi takdirde bazı markaların nefesinin bahar aylarını görmeye yetmeyeceğinden endişe ettiklerini söylüyor.
2020'de perakende sektörünün cirolarındaki daralmaya turist sayısındaki düşüşün de etkisinin altını çizmek gerekli. Ocak-Eylül 2019 döneminde 58 milyar TL'ye ulaşan yabancıların kartlı harcama tutarı, bu yılın aynı döneminde 34 milyar TL'de kaldı. Yabancı harcamalarındaki 24 milyar TL'lik düşüş, özellikle turiste satış yapan mağazaların cirolarına çok olumsuz yansıdı.
Uzmanlara göre perakende sektörünün geleceği Covid-19 süreciyle ilgili gelişmelere bağlı. Alp Önder Özpamukçu, "Önümüzdeki yıl aşı ile ilgili çok somut gelişmelerin hemen ilk çeyrekte gerçekleşmemesi durumunda yine oldukça zor bir yıl olacak gibi görünüyor. Aksi durumda ise müşteri ile doğrudan buluşan ilk sektör olması nedeni ile hızlı bir toparlanma ümit etmek yanlış olmaz" diyor.
PANDEMİNİN KAZANANLARI
Gıda perakendecileri perakendenin genelindeki olumsuz tablonun dışında kaldı. Sokağa çıkma kısıtlamaları ve restoranların kapanması gıda perakende pazarının hareketlenmesine neden oldu. Gıda perakende içindeki tüm kategorilerden ayrışarak yüzde 33'lük büyüme yakaladı.
Bu büyümede baş rolü e-ticaret aldı. Gıdanın e-ticaretteki payı, 2019'da yüzde 0,5'ken 2020'de yüzde 1,6'ya ulaştı. Ticaret Bakanlığı verilerine bakıldığında, gıda/ süpermarket kategorisinin e-ticaretteki yeri 2020 yılında yüzde 420 büyüdü. 2021 yılının sonunda ise toplam gıdanın e-ticaret içindeki hacminin yüzde 3'lere gelmesi bekleniyor.
E-ticaret sadece gıdada değil tüm sektörlerde yarattığı ivmeyle pandemi döneminin kazananları arasına girdi. 2019 yılını 190 milyar TL hacim ile kapatan e-ticaret sektörü, 2020 yılında ise pandeminin etkisiyle sektör rekor bir büyüme gerçekleştirdi.
E-ticaret alanında hiç deneyimi olmayan küçük ölçekli satıcılar ve online alışveriş yapmayan tüketiciler alışverişlerini internete taşıdı. ETİD Yönetim Kurulu Başkanı Emre Ekmekçi, "Sektörde dijital kanal operasyonlarını fiziksel mağazalarından ayrı olarak yürüten omnichannel oyuncular öne çıkıyor" diyor.
E-ticaret sektörünün 2020'de yüzde 65 büyüyerek ve yılı 250 milyar TL hacimle kapatması bekleniyor. Bu rakamın 2021 yılında ise 400 milyar TL'yi geçeceği düşünülüyor.
AVM'LERİN KAYBI 1,5 MİLYAR DOLAR
Perakendenin sac ayaklarından AVM'ler de 2020 yılını pandeminin gölgesinde geçirdi. 2020 yılı kasım itibarıyla AVM sayısı 441'e, toplam kiralanabilir alan da 13.3 milyon metrekarelik bir büyüklüğe ulaştı. Bu yıl İstanbul, Ankara, Siirt, Mardin ve Şırnak illerinde toplam beş yeni alışveriş merkezi faaliyete geçti.
Mart ayı ortasından haziran ayına kadar olan süreçte büyük oranda kapalı kalan veya kısıtlı saatlerde hizmet veren AVM yatırımcıları kiracılarına destek olmak için yüzde 60'lara varan oranlarda kira indirimleri uyguladı. Bu indirimler nedeniyle AVM yatırımcılarının kira gelirlerinde bu yıl ortalama yüzde 40-45'lik bir azalma bekleniyor.
AVM'lerin pandemide kiracısına sağladığı kira desteği 800 milyon dolarlık rakamlara ulaştı. AYD Başkanı Hüseyin Altaş, "Buna dövizle kiralama yasağı nedeniyle AVM'lerin finansman kaybını da eklediğimizde 1,5 milyar dolarlık bir kayıptan söz ediyoruz" diyor. Yeni AVM yatırımları pandemiden bağımsız olarak azalmaya devam edecek. 2020 yılında da ortalama 4-5 yeni AVM açılması bekleniyor.
ÜÇ SEKTÖRÜN 2021 AJANDASI
PERAKENDE
- En büyük maliyet olan kiralar konusunda kamu desteği
- AVM’lerde gerekirse bazı kategoriler için sözleşmelerdeki oran yükseltilerek ciro kirasına geçilmesi
- Cadde mağazalarında en az yüzde 50 kira indirimi yapılması
- Kiralamalarda KDV ve stopajın önümüzdeki nisan ayının sonuna kadar sıfırlanması
- Bu süreçte perakendeci ile birlikte sorumluluk üstlenen mülk sahiplerinin mağduriyetlerinin vergi muafiyetleri ile giderilmesi
- Mart ayındaki ilk kapatma dönemindeki uygulamalar yani KÇÖ, vergi ödemelerinin ertelenmesi ve icra ve iflas takiplerinin durdurulması
E-TİCARET
- Müşteri öngörü ve beklentilerinin analiz edilmesine yönelik stratejiler
- Omnichannel yatırımları
- Lojistik altyapının geliştirilmesi
- Mobilden ve sosyal medya üzerinden alışveriş
- E-ticaret üzerinden ihracat yapılması
AVM
- Salgınla mücadele, alınacak tedbirler ve bu döneme uygun stratejiler geliştirilmesi
- Ticari gayrimenkul kiralarına yönelik birçok ülkede olduğu gibi ayrı bir kanuni düzenlemenin hazırlanması