M. FATİH KÖPRÜ
fatih.kopru@tr.ey.com
www. vergidegundem. com
Bireysel emeklilik sistemine (BES) otomatik katılımı düzenleyen yasa 2017 başında yürürlüğe girmişti. Yurtiçi tasarruf oranının artırılmasını amaçlayan bu uygulamaya geçişte, çalışan sayısını baz alan kademeli bir sistem benimsendi.
İlk olarak bin kişi ve üzerinde işçi çalıştıran özel sektör işverenleri yılbaşından itibaren uygulama kapsamına alındı. Ardından 1 Nisan’da, kamu çalışanları ile 250 ve üzerinde işçi çalıştıran özel sektör işverenleri de otomatik BES’e dahil oldu. Evet, sıra 100-249 arasında işçi çalıştıran işverenlere geldi.
1 Temmuz’da bunlar da kapsama giriyorlar. Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, yaptığı açıklamada, yılbaşından beri 5 milyon 600 bin kişinin otomatik BES sistemine dahil olduğunu söyledi.
Şimşek, otomatik katılımda sistemden çıkışın yüzde 52 gibi yüksek bir rakam olduğunu belirterek, "Ayrılış öngöremediğimiz kadar kötü" ifadesinde bulundu. Emeklilik Gözetim Merkezinin son (9 Haziran) verilerine göre otomatik BES’te 2,6 milyon kişi bulunurken fon büyüklüğü de 497 milyon liraya ulaşmış durumda. Biz de bu hafta, özellikle 1 Temmuz’da sisteme dahil olacak özel sektör işveren ve çalışanları açısından bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım uygulamasını ele aldık.
YABANCILARA YOK
Otomatik BES uygulaması sadece Türk vatandaşları için geçerli. Türkiye’de çalışan yabancılar bu yasanın kapsamına girmiyor. Ancak, mavi kartlılar yani doğumla Türk vatandaşı olup, çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ile bunlarla birlikte işlem göre çocuklarının da bu yasa kapsamında otomatik olarak bireysel emeklilik planına dahil edilmeleri gerekiyor.
SADECE ÇALIŞANLAR
Uygulamanın kapsamına sadece çalışanlar, daha doğrusu ücretliler giriyor. Yani Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 4/a maddesi uyarınca hizmet akdiyle bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar ile aynı Kanun’un 4/c maddesi kapsamında çalışanlar. Kısaca özel sektörde çalışan işçiler ile kamu görevlileri diyebiliriz. Kamu görevlileri zaten 1 Nisan itibarıyla sisteme dahil edildiler. Bir işverene bağlı olmaksızın çalışan doktor, avukat gibi serbest meslek erbabı ya da esnaf ve tüccarlar bu kapsama girmiyorlar.
45 YAŞ SINIR
Yasada bir de yaş sınırı var. Buna göre işverenlerin BES otomatik katılım kapsamına alınma tarihi itibarıyla, çalışmakta olan ve 45 yaşını doldurmamış kişilerin otomatik katılıma dahil edilmeleri gerekiyor. Ayrıca işverenin kapsama alınmasından sonra işe başlayanlardan, işe başladığı tarih itibarıyla 45 yaşını doldurmamış olanlar da otomatik BES kapsamına giriyorlar.
KADEMELİ GEÇİŞÖzel sektördeki işverenler, çalışan sayısına göre kademeli olarak sisteme dahil olacaklar. Çalışanların bir kısmı zaten sisteme dahil oldular. 1 Temmuz ve sonrasında otomatik BES’e katılım süreleri aşağıdaki tabloda yer alıyor:
Çalışan sayısı kapsama alınma tarihi itibarıyla Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre belirleniyor. Birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların toplam sayısı dikkate alınıyor. Diğer taraftan bir defa kapsama alınan işverenin çalışan sayısında, kapsama alınma tarihinden sonra gerçekleşen azalmalar dikkate alınmıyor.
YÜZDE 3 KESİLİYOR
Çalışan katkı payı, Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında belirlenen prime esas kazancın yüzde 3’ü olarak hesaplanıyor. Prime esas kazancın 2017 yılında alt sınırı 1.777,50 lira (asgari ücret) üst sınırı ise 13.331,40 lira olarak uygulanıyor.
Buna göre 1 Temmuz’da kapsama giren işverenler 2017 yılında temmuz ayından itibaren aylık olarak aşağıdaki kesintileri yapacak:
• Asgari ücretli çalışanlardan aylık 53 lira (1.777,50 x % 3),
• Prime esas kazancı asgari ücretle SGK tavanı arasında olan çalışanların prime esas kazançlarının yüzde 3’ü kadar,
• SGK tavanı ve üzerinde ücret alanlardan ise 399 lira (13.331,40 x % 3).
Katkı payı tutarı hesaplanırken kuruşlar dikkate alınmıyor. Çalışanlar yukarıdaki şekilde hesaplanan tutarlardan daha yüksek bir kesinti yapılmasını işverenden talep edebiliyorlar.
İŞVEREN SORUMLU
Bu sisteme dahil olmak için çalışanın bir şey yapmasına gerek yok. Tüm işlemler işveren tarafından yerine getiriliyor. İşveren öncelikle kapsama giren çalışanlarını, emeklilik şirketiyle yapacağı sözleşmeye istinaden emeklilik planına dahil edecek. Ayrıca hesaplayacağı katkı paylarını personelin ücretinden keserek, ücretin ödendiği günü takip eden iş günü içerisinde emeklilik şirketine aktaracak.
YATIRMAZSA
Katkı payının zamanında aktarılmaması veya geç aktarılması nedeniyle çalışanın birikiminde parasal kayıp oluşması durumunda, bunun telafisi konusunda işverenin sorumluluğu bulunuyor.
Ayrıca, bu uygulama kapsamındaki yükümlülüklerine uymaması durumunda işverene, her bir ihlal için 100 lira idari para cezası uygulanacağı da unutulmamalı.
İSTEMEYEN ÇIKABİLİYORÇalışanın sözleşmeden ayrılma (cayma) hakkı bulunuyor. Ancak bu hakkın emeklilik planına dahil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi takip eden iki ay içerisinde kullanılması gerekiyor.
Cayma hâlinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 iş günü içinde çalışana iade ediliyor. Bireysel emeklilik şirketi cayma süresince ödenen katkı paylarının değer kaybetmemesini sağlayacak şekilde fon yönetiminden sorumlu.
İŞYERİ DEĞİŞİRSE
Otomatik katılım çerçevesinde bir emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde de bir emeklilik planı varsa, çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılıyor.
Emeklilik planı yoksa çalışan isterse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir ya da sözleşmesini sonlandırabi-lir. Çalışan bu yöndeki talebini, işyeri değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar bireysel emeklilik şirketine bildirmek zorunda.
BİN LİRALIK EK KATKI
Katılımcılarının bireysel emeklilik sistemine ödedikleri katkı paylarının yüzde 25’i kadar devlet de katkı sağlıyor. Bu uygulama otomatik katılım kapsamında işverenler tarafından çalışandan kesilip BES’e aktarılan katkı payları için de geçerli.
Ayrıca cayma hakkını kullanmayıp sistemde kalanlara, girişte bir defaya mahsus olmak üzere bin liralık ilave devlet katkısı sağlanıyor. Ancak bu katkının hemen alınabilmesi mümkün değil. Genel olarak devlet katkısının alınabilmesi için uygulanan şartlar bunun için de geçerli.
Sistemde kalış süresine göre alınabilecek devlet katkısı tutarlarına aşağıdaki tabloda yer veriliyor: BES’e giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl sistemde kalanlar 56 yaşını da doldurdukları durumda emeklilik hakkı kazanmış oluyorlar.
Sistemden vefat veya maluliyet nedeniyle ayrılanlar da devlet katkısı ve getirilerinin tamamını alabiliyorlar. Bir diğer avantaj da, emeklilik hakkını elde ettikten sonra, hesabında bulunan birikimi en az 10 yıl süreli bir yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana sağlanıyor. Bunlar için, birikim tutarının yüzde 5’i kadar ek devlet katkısı veriliyor.
SADECE FON İŞLETİM ÜCRETİ
Son olarak kesintiler konusuna da değinelim. Bireysel emeklilik sözleşmesine istinaden şirketler tarafından katılımcılardan giriş aidatı, yönetim gider kesintisi ve fon işletim ücreti adı altında çeşitli ücretler alıyor. Otomatik katılım kapsamında bireysel emeklilik planına dahil olanlardan fon işletim gideri kesintisi dışında bir kesinti yapılamıyor.
Bu açıklamalarımız ışığında, 1 Tem-muz’dan itibaren kapsama giren (100 ilâ 249 işçi çalıştıran) işverenlerin, Müsteşarlıkça belirlenen bireysel emeklilik şirketlerinden biri ya da birkaçıyla hiç vakit kaybetmeden anlaşma yapmaları ve gerekli hazırlıkları tamamlamalarında fayda var.