DR. ORHAN KARACA
okaraca@ekonomist.com.tr
Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) enflasyonu haziran ayında ciddi bir yükseliş gösterdi. Bu ay için “mevsim normalleri” (son 10 yılın ortalaması) negatif ve yüzde -0,25 dolayında bir enflasyona işaret ediyordu ama gerçekleşme pozitif ve yüzde 0,47’lik enflasyon oldu. Böylece mayıs ayında yüzde 6,58 olan yıllık enflasyon, 1 puanı aşan bir sıçramayla, haziran ayında yüzde 7,64’e çıktı. Bu yükseliş de büyük ölçüde mevsim normallerinin aksine gıda fiyatlarının düşüş değil artış göstermesinden kaynaklandı.
Tabloyu görmek için görsele tıklayın.
Kullandığımız miladi takvimden 11 gün daha kısa olan hicri takvimdeki Ramazan ayının büyük bölümü bu yıl haziran ayına denk geldi. 6 Haziran’da başlayan Ramazan 4 Temmuz’a kadar sürdü. Türkiye'de Ramazan aylarında talebi artan bazı gıdaların fiyatlarının yükseldiği ve bunun da enflasyonu yukarı çektiği şeklinde yaygın bir kanı var. Enflasyonda haziran ayında yaşanan yükseliş işte bu kanıyı akla getirdi.RAMAZAN ETKİSİ Mİ?
Haziran ayında enflasyonda yaşanan yükselişin “Ramazan etkisi” kaynaklı olup olmadığı sorusu bizim de ilgimizi çekti. Bu soruyu yanıtlayabilmek için küçük bir araştırma yaptık. Bu araştırmanın sonucu Ramazan'ın enflasyon üzerinde kayda değer bir etkisi olmadığını gösteriyor. Dolayısıyla haziran ayındaki yükselişi başka bir nedene bağlamak gerekiyor.
Sözünü ettiğimiz araştırmayı, 2003=100 bazlı TÜFE’den hesaplanan Şubat 2003-Aralık 2015 dönemine ait aylık enflasyon oranları üzerinden yaptık. Ancak “Ramazan etkisi”ni “mevsim etkisi”nden ayırabilmek için bu enflasyon oranlarını mevsimsel olarak düzelttik. Çünkü Türkiye’de enflasyon oranları yaz aylarında düşük, sonbahar ve kış aylarında ise yüksek oluyor. Ele aldığımız dönemin başlarında Ramazan sonbahara denk geliyordu, son yıllarda ise yaza denk geliyor. Dolayısıyla mevsimsel düzeltilmemiş verilerle analiz yapılırsa yanlış sonuçlara ulaşılması ihtimali var. Araştırmada Ramazan etkisini tespit etmeye yarayacak bir kukla değişken oluşturduk. Bu değişken Ramazan'ın tamamının veya yüzde 50'yi aşan büyük kısmının denk geldiği aylarda 1, diğer aylarda 0 değerini alıyor. Böylece bu değişken Ramazan'a denk gelen aylarda enflasyonun diğer aylardan ne kadar farklı olduğunu tespit etmeye imkan veriyor.
Yukarıdaki tabloda yaptığımız hesapların sonuçları yer alıyor. Bu hesaplar Ramazan'a denk gelen aylarda enflasyonun diğer aylardan az da olsa yüksek olduğunu gösteriyor. Şubat 2003-Aralık 2015 döneminde Ramazan'a denk gelmeyen aylardaki mevsimsel düzeltilmiş ortalama enflasyon yüzde 0,68 iken, Ramazan'a denk gelen aylarda bu oran yüzde 0,72 olarak çıkıyor. Aradaki fark 0,04 puanda kalıyor. Bu fark çok yüksek olmadığı gibi, yaptığımız regresyon analizine göre, istatistiksel anlamlılığa da sahip bulunmuyor.
Genel TÜFE enflasyonu üzerinden yaptığımız bu hesapları gıda enflasyonu ve gıda dışı enflasyon üzerinden de tekrarladık. Buna göre Ramazan'a denk gelen aylarda gıda enflasyonu gerçekten de daha yüksek çıkıyor. Ramazan'a denk gelmeyen aylarda yüzde 0,77 olan mevsimsel düzeltilmiş gıda enflasyonu, Ramazan'a denk gelen aylarda yüzde 1’i buluyor. Ancak 0,23 puanlık bu fark da istatistiksel anlamlılığa sahip değil. Öte yandan gıda dışı enflasyonun ise Ramazan'a denk gelen aylarda bir miktar daha düşük çıktığını ve böylece gıda enflasyonundaki yükselişin genel enflasyona yansımasını engellediğini belirtelim.
DÜZELTME ETKİSİ
Yaptığımız hesapların hepsi bu kadar değil. Ramazan etkisini tespit etmeye imkan verecek alternatif değişkenler oluşturarak ve enflasyonu etkileyen çeşitli değişkenleri kullanarak başka modeller de kurduk. Ancak bunların hiçbirinde kayda değer bir Ramazan etkisi bulamadık.
Bu durumda enflasyonda haziran ayında yaşanan yükselişin Ramazan'dan kaynaklandığını söylemek pek mümkün görünmüyor. Bu yükseliş, büyük ölçüde Rusya'ya ihracatın durması nedeniyle, önceki aylarda mevsim normallerinin çok altında seyreden gıda fiyatlarındaki düzeltmeden kaynaklanmışa benziyor. Gıda fiyatlarındaki bu tür hareketleri geçmiş yıllarda da gördüğümüz için bir süredir bu konuda uyarıda bulunuyorduk. Bu düzeltme bir müddet sürecek gibi görünüyor ve bu nedenle enflasyon yine alarm vermeye başlamış bulunuyor.