DR. ORHAN KARACA
okaraca@ekonomist.com.tr
Yılın ilk çeyreğinde bu oran yüzde 7,3 düzeyindeydi. Ekonomi geçen yılın son çeyreğinde de yüzde 7,3 büyümüş, 2017'in üçüncü çeyrek dönemindeki büyüme ise yüzde 11,5'i bulmuştu.
Ekonomideki büyümenin ikinci çeyrekte hız keseceği önceden belliydi. Ekonomik büyüme ile yakından ilişkisi olan sanayi üretimi, perakende ticaret ve dış ticaret verileri gibi öncü göstergeler bunun sinyalini vermişti.
Hatırlarsanız biz de geçen hafta bu sayfalarda söz konusu göstergelere dayanarak ikinci çeyrekte ekonomideki büyümenin yüzde 4-5 arasında çıkmasını beklediğimizi yazmıştık. Turizmdeki toparlanmanın etkisini bir parça ihmal ettiğimizden olsa gerek gerçekleşme tahminimizin biraz üzerinde çıktı.
Ancak bu ikinci çeyrekte ekonomideki büyümenin hız kestiği gerçeğini değiştirmiyor. 2017'nin üçüncü çeyrek dönemiyle 2018'in ilk çeyrek dönemi arasında ekonomide "hızlı büyüme" (yüzde 6 ve üstü) vardı. İkinci çeyrekte ise ekonomideki büyüme "normal büyüme" (yüzde 4-6 arası) eşiğine indi.
BÜYÜMENİN KAYNAKLARI
Ekonominin ilk çeyrekte hızlı büyümesini iç talepteki canlılık sağlamıştı. İkinci çeyrekteki hız kesme de iç talepteki yavaşlamadan kaynaklandı. İlk çeyrekte yüzde 9,3 olan hanehalkı tüketimindeki artış ikinci çeyrekte yüzde 6,3'e inerken, bu kalemin büyümeye katkısı da 5,8 puandan 3,8 puana geriledi.
İlk çeyrekte yüzde 7,9 olan yatırım harcamalarındaki artış ikinci çeyrekte yüzde 3,9'a gerilerken, bu kalemin büyümeye katkısı ise 2,3 puandan 1,2 puana indi. Buna karşılık iç talebin bir diğer öğesi olan kamu tüketimindeki artış ilk çeyrekte yüzde 4,9 iken ikinci çeyrekte yüzde 7,2'ye çıktı.
Ancak GSYH içindeki payı pek yüksek olmadığı için kamu tüketiminin büyümeye katkısı 0,7 puandan ancak 1 puana çıkabildi.
İkinci çeyrekte büyümenin daha fazla düşmesini mal ve hizmet ihracatındaki artışın biraz yükselmesi engelledi. İlk çeyrekte yüzde 0,7 olan mal ve hizmet ihracatındaki yıllık artış ikinci çeyrekte yüzde 4,5'e çıktı. Bu durum muhtemelen hizmet ihracatından kaynaklandı.
Çünkü ihracat miktar endeksi verileri ikinci çeyrekte ihracatın reel olarak düştüğünü gösteriyordu. Hizmet ihracatındaki artış da turizmdeki güçlü toparlanmayla bağlantılı gibi. İlk çeyrekte 0,2 puan olan mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı ikinci çeyrekte 1 puana yükseldi.
İlk çeyrekte yüzde 15,4 olan mal ve hizmet ithalatındaki artış ise ikinci çeyrekte sadece yüzde 0,3 oldu. Böy-lece ilk çeyrekte 3,6 puanı bulan mal ve hizmet ithalatının ekonomik büyümeye negatif etkisi ikinci çeyrekte 0,1 puana indi.
İkinci çeyrekte stok değişimi de ekonomik büyümeyi olumsuz etkiledi. Önceki üç çeyrekte stoklarda artış olmuş ve bu da büyümeyi yukarı çekmişti. 2018'in ikinci çeyreğinde ise stoklarda erime yaşandı ve bu durum büyümeden 1,7 puanı götürdü.
İKİNCİ YARIYILDA NE OLUR?
İkinci çeyrekte döviz kurlarında yaşanan artışın faizlere yansıması dönemin ortalarına doğru başladığı için bunun bu dönemdeki büyümeye etkisi sınırlı oldu. Ancak üçüncü çeyrekte hem döviz kurlarında daha büyük bir sıçrama hem de faizlerde daha fazla artış gördük.
En son geçen hafta Merkez Bankası da para politikası faizini 625 baz puanlık artışla yüzde 24'e çıkarmak zorunda kaldı. Bu nedenle üçüncü çeyrekte ekonomide daha fazla yavaşlama çıkacak. Bu dönemde ekonomide küçülme bile çıkabilir.
Eğer çok olağanüstü bir gelişme olmazsa dördüncü çeyrekte de bu tablo sürecek gibi. Yani şu anda ekonomide bir resesyon yaşanıyor olabilir.