ÖZLEM BAY YILMAZ
obay@ekonomist.com.tr
Serbest bölgeler, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı, sanayi ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı yerler. Türkiye’de ihracata dayalı yatırım ve üretimi teşvik etmek amacıyla 1987 yılından beri farklı lokasyonlarda serbest bölgeler kuruluyor.
27 yıldır faaliyet gösteren Ege Serbest Bölgesi (ESB) bunlardan biri. 2,2 milyon metrekarelik alana sahip olan bölge, yüzde 100 doluluk oranına ulaşmış durumda. 20 bin kişiye istihdam sağlayan ESB, Türkiye’deki en fazla istihdam yaratan serbest bölge olma özelliğini taşıyor.
70’i yabancı olmak üzere 170 firmanın faaliyet gösterdiği ESB’de, son dönemde genişlemeye bağlı olarak istihdam ve yabancı yatırımcı artışı olduğu dikkat çekiyor. Japon, Alman, ABD’li birçok şirketin bölgeye yatırım yaptığı göze çarpıyor. Bu yeni yatırımlarla birlikte 3 bin 500 kişiye daha iş imkanı sağlanacağı tahmin ediliyor. Bölgenin yıllık 4 milyar dolar olan ticaret hacminin de 2 milyar dolarlık artışla 6 milyar dolara çıkması bekleniyor.
YENİ YATIRIMCILAR GELDİ
ESB’nin ticaret hacmi 2016 yılında yüzde 5,1 oranında arttı ve 4,1 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bölgenin kuruluşundan itibaren gerçekleşen toplam ticaret hacmi ise 67 milyar dolara ulaştı. Rakamlardaki artışta bölgeye yapılan yatırımların etkisi büyük. Bölgeye son bir yılda farklı ülkelerden gelen yabancı yatırımcılarda artış söz konusu.
Japon Pigeon Corporation’un iştiraki olan ve annelerin yakından tanıdığı Lansinoh bu yatırımlardan biri. Bölgeye 8 bin metrekarelik tesis inşa eden şirket, tekli ve çiftli anne sütü emzirme pompaları, manuel anne sütü emzirme pompası, biberon ve emzik üretiyor. Şirket, beş yıl içinde 55 milyon TL’lik satış hedefliyor.
FARKLI SEKTÖRLER İLGİLİ
Almanya merkezli erkek takım elbise üreticisi Digel de ESB’de yeni yatırım yapan diğer bir yabancı. Bölgedeki üretim tesisi için yaklaşık 7,5 milyon Euro’luk yatırım yapan şirket, 270 kişiye istihdam sağlıyor. Digel, üretim tesisinin ardından merkezi satın almayı da Türkiye’ye taşımayı planlıyor. Şirket, daha sonraki aşamada ise iç piyasaya mağaza ve markalarla girmeyi hedefliyor.
DanimarkalI dondurma makineleri üreticisi Gram Equipment de son dönemde ESB’de yatırım yapan yabancı şirketler arasında yer alıyor. Türkiye’ye üç yılda 15 milyon Euro yatırım yapmayı planlayan şirket, 80 kişiye de istihdam sağlıyor.
Ukraynalı Dezega firması da ESB’de yeni yatırım yapanlardan. Şirket, 80 yılı aşkın süredir iş güvenliği malzemeleri ve ekipmanları alanında faaliyet gösteriyor. ESB’de yeni yatırım yapan yabancı şirketlerden biri de iklimlendirme ve bina otomasyon sistemleri konusunda dünyanın en büyük firmalarından biri olan Johnson Controls (JCI) oldu.
BÖLÜNEREK ÇOĞALDI
Bölgede yeni fabrika binası inşa eden yabancı yatırımcılar da var. 2009 yılından bu yana faaliyet gösteren Gates Powertrain bunlar arasında yer alıyor. Şirket, son beş yılda dört kat büyüyerek 80 milyon Euro ciroya ulaştı. Bunun üzerine yatırımlarını artırarak geçen yıl Stackpole ve Gates Endüstriyel olarak ayrılma yoluna gitti.
Merkezi Kanada'da bulunan, otomotiv yağ pompaları ve toz metal parçaları üreten Stackpole International, bu yıl mart ayından itibaren ESB’deki fabrikasında ‘Stackpole International Otomotiv Ürünleri’ ismiyle üretimine devam edeceğini açıkladı. Peugeot/Cit-roen, Audi, Porsche, Volkswagen, Ford, Hyundai ve Opel gibi markalara parça üreten fabrika, yılda 3 milyon yağ pompası üretecek. Şirketin Avrupa’daki tek lokasyonu olan fabrika, üretiminin tamamını ihraç ediyor. 15 değişik pompa üreten tesis, 400’ün üzerinde kişiye de istihdam sağlıyor.
Gates Endüstriyel firması ise yeni inşa ettikleri fabrikalarında faaliyetini sürdürmeye devam ediyor. Çok sayıda otomotiv markasına gergi rulmanı üretimi yapan Gates Endüstriyel firmasında yaklaşık 300 kişi çalışıyor. ESB’deki yeni yatırımlar bunlarla sınırlı değil. Halihazırda ESB’de yer alan Hugo Boss ve SF Tekstil gibi şirketler de geçen yıl yatırımlarını büyüttü. Yerli bir firma olan Wongbrella da yeni yatırımıyla bölgede faaliyet göstermeye başladı.
KG DEĞERİ ARTIYOR
ESB’den 2016 yılında yüzde 3,7’lik artışla 1 milyar 850 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Ege Bölgesi’nden yapılan 16,6 milyar dolarlık ihracatın yüzde 11'ini ESB tek başına gerçekleştirdi.Öte yandan Türkiye’nin ihracat hedeflerine ulaşabilme yolunda, dış ticaret açığının bugünkünden daha düşük seviyelere çekilmesi ve ihracatın ithalatı karşılama oranının yükseltilmesi gerektiği biliniyor.
2016 yılında ihracatın ithalatı karşılama oranı, geçen yıla göre 3,5 puanlık artış ile yüzde 71,8'e yükseldi. ESB’nin ihracatının ithalatı karşılama oranı ise geçtiğimiz yıl yüzde 153 olarak gerçekleşti. Bu, ESB’de ithalata göre ihracatın daha üst seviyelerde yapıldığının bir göstergesi.
Yüksek katma değerli ürünlerin üretildiği ESB’de, ihracatın kilogram (kg) değeri son üç yılda ortalama 8,48 dolar olarak gerçekleşti. ESBAŞ Yürütme Kurulu Başkanı Dr. Faruk Güler, “Türkiye ortalamasının yaklaşık 7 katına yakın bir ortalama ile gerçekleşen ihracatın kg değeri, serbest bölgelerin bir diğer kuruluş amacı olan yüksek teknoloji barındıran sektörler sayesinde teknoloji transferi gerçekleştirilmesi hedefini ESB’nin sağladığını gösteriyor” diye anlatıyor.