E-ihracat olarak adlandırılan bu sistemin toplam ihracat içindeki payı henüz yüzde 0,3 düzeyinde. Ancak bu oranın 2023 yılına kadar yüzde 5'e çıkacağı öngörülüyor. E-ticarette hedef büyüten Vakko'dan Avva'ya, Koton'dan LC Waikiki'ye kadar pek çok perakende şirketi diğer taraftan e-ihracat için de yatırıma hazırlanıyor.
AYŞEGÜL SAKARYA PEHLİVAN
asakarya@ekonomist.com.tr
Başta döviz kurundaki artış, çevre ülkelerdeki riskler ve siyasi gelişmeler, seçimler derken ekonomideki büyüme yavaşlama sinyalleri vermeye başladı. Bu süreci en az hasarla atlatmak için çözüm yolları arayan şirketler yurtdışına açılmak, inovasyona odaklanmak, dijitalleşmek gibi farklı stratejiler izliyor.
Tabloları görmek için görsellere tıklayın.
Son dönemin en popüler yatırım alanlarından biri de e-ticaret. Ekonomideki tüm olumsuz gelişmelere rağmen e-ticaret büyük bir hızla büyüyor. Türkiye Bilişim SanayicileriDerneği'nin (TÜBİSAD) 2018 E-Ticaret Rapo-ru'na göre, Türkiye'de e-ticaret pazarı 2013- 2017 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 32 büyüme kaydetti.2013'te pazar büyüklüğü 14 milyar TL iken, 2017'ye gelindiğinde bahis ve seyahat kategorileri de dahil olmak üzere 42,2 milyar liralık hacme ulaşıldığı tahmin ediliyor. 2018 yılı sonuna kadar ise pazarın 50 milyar liralık büyüklüğe ulaşması bekleniyor.
İnternet penetrasyonunun büyüme potansiyeli, artan genç nüfus ve bu genç nüfusun teknolojiye yatkınlığı gibi nedenler, e-ticaret sektöründe talebi artıran önemli faktörler olarak öne çıkıyor.
Öte yandan tüketicilerin de gelişen teknolojilerle birlikte beklentileri değişmeye başlıyor. Uygun fiyata ürün satın almanın yanı sıra hız ve kolaylık öne çıkıyor. GittiGi-diyor Genel Müdürü, eBay MENA Bölge Direktörü ve TOBB E-Ticaret Meclisi Başkanı Öget Kantarcı, arz tarafında ise tüm dünya genelinde klasik perakendecilerin e-ticareti keşfetmeye başladığı bir döneme girildiğini söylüyor. Hem maliyet avantajı hem de ulaşılabilecek pazar potansiyeli gibi unsurlar, firmaların giderek daha da hızlı bir şekilde e-ticarete entegre olmasını sağlıyor.
E-TİCARETTE 4 ÖNEMLİ TREND
1- Kişiselleştirme ile birlikte müşteri deneyimi bambaşka bir boyuta taşınıyor. Tüketiciler artık ilgilerini çekmeyen ürünler arasında kaybolmak istemiyor ve alışveriş deneyimlerinin tamamen kendilerine özel olmasını istiyor.
Bu nedenle yapay zeka ve big data algoritmaları e-ticaretin vazgeçilmezlerinden olacak.
2- VR ve AR olarak adlandırılan sanal ve artırılmış gerçeklik hem perakendede hem de e-ticarette müşteri deneyimi konusunda önemli adımlar atılmasını sağlayacak.
3- Perakendede çok kanallılık (omnichannel) tüm dünyada günlük hayatın bir parçası oldu. Ürünü online'da beğenip fiziksel mağazada satın almak ya da online'dan satın alıp fiziksel mağazadan teslim almak tüketicilerin hayatını son derecede kolaylaştırıyor. Bunun payı artacak.
4- Tüketicilerin fiziksel mağazayı e-ticarete tercih etmelerinin en büyük nedenlerinden biri teslimat süreleri. Tüketiciler, artık tüm gün evde kargo beklemek istemediği gibi teslimat zamanını ve yerini de kendisi belirlemek istiyor. Bu noktada aynı gün teslimat, kurye ile hızlı ve gece teslimatı, belirlenen gün ve saatte teslimat, click & collect ve online sipariş toplama noktaları gibi modeller ön plana çıkıyor. Hatta yakın gelecekte drone'la teslimat bile söz konusu olacak.
YENİ ROTA E-İHRACAT
E-ticaret sadece Türkiye'de değil tüm dünyada hızlı bir büyüme ivmesine sahip. 2017 itibariyle küresel e-ticaret hacmi 2,5 trilyon dolara yaklaştı. E-ticaretin toplam perakendedeki payı küresel ortalamada yüzde 11'e ulaştı.
2021'de bu oranın yüzde 18'e yükselmesi bekleniyor. ABD, İngiltere gibi gelişmiş ülkeler artık yüzde 12'lik, yüzde 15'lik perakende penetrasyonuna ulaştı. Gelişmekte olan ülkelerin ortalaması henüz yüzde 4,8 iken, Çin ise şimdiden yüzde 20'ye ulaşmış bulunuyor.
Haliyle dünyadaki bu hızlı büyüme e-ti-caret aracılığıyla ihracatın yolunu açmaya başladı. Gelişen ve yaygınlaşan internet altyapısı hizmetlerinin büyümesi ve tüketicilerin sınır ötesi e-ticarete giderek daha fazla yönelmesiyle e-ihracat günümüzde müşteri potansiyelini artırmak isteyen firmalar için yadsınamaz bir alternatif haline geldi.
Diğer yandan e-ihracat her ölçekteki firma için pazar çeşitliliği de sağlıyor. E-ihracat potansiyelini gören hem özel sektör hem de Ekonomi Bakanlığı bu konuda önemli adımlar atmaya hazırlanıyor. Ekonomi Bakanlığı, Türkiye'nin uluslararası ticaretteki payını artırmak ve ülkeyi bölgesel bir e-ticaret merkezi haline getirmek amacıyla "20182020 E-ihracat Stratejisi ve Eylem Planı" hazırladı.
Türkiye'nin toplam ihracatı içinde e-ihracatın yüzde 0,3 olan payının 2023 yılına kadar yüzde 5'e çıkarılması hedefleniyor. Perakende şirketleri de e-ihracata yatırım yapmaya başladı. Vakko'dan Avva'ya, Koton'dan LC Wai-kiki'ye kadar pek çok şirket e-ihracat için harekete geçti.
E-TİCARETTE HANGİ ÜLKELER ÖNE ÇIKIYOR?
- Rusya, Türkiye'nin yakın çevresinde yer alan, potansiyeli yüksek pazarlardan biri. 2017 yılındaki e-ticaret hacmi 27 milyar dolar civarındaydı. İhracata açık olan Rusya için aylık 1.000 Euro altındaki siparişlerde gümrük vergisi ve KDV alınmıyor.
- Ukrayna, Avrupa'nın en hızlı büyüyen pazarlarından biri. E-ticaret hacminin hızla arttığı Ukrayna'da 2018 yılında
bu hacmin 2,7 milyar Euro'dan 7 milyar Euro'ya çıkması bekleniyor. Ukrayna'ya günlük 150 Euro altındaki gönderilerde gümrük vergisi ve KDV alınmaması, büyüyen pazar için değerlendirilmesi gereken bir fırsat. - Azerbaycan'da e-ticaret sitesi açısından büyük bir açık var. Bu niş pazarda iyi kurgulanmış bir e-ihracat sitesiyle yer edinmek mümkün. Azerbaycan için aylık 1.000 doların altındaki siparişlerde gümrük vergisi ve KDV alınmıyor.
- Avrupa'da her 10 kişiden 7'si sınır ötesi online alışveriş yapıyor. Online alışverişler perakende hacminin iyüzde 6'sını oluşturuyor. Avrupa'daki tüketiciler alışverişlerinin 4'te 3'nü sınır ötesinden yapıyor. Avrupa'ya gönderilerde, günlük bir ürün gönderimi için 22 Euro altındaki siparişler için gümrük vergisi ve KDV alınmıyor.
NELERE DİKKAT ETMELİ?
E-ihracat yapmadan önce dikkat edilmesi gereken önemli noktalar var. E-ihracat çözümleri sunan B2CDirect'in CEO'su Yusuf İbili, e-ihracat yapan bütün şirketlerin en çok dikkat etmesi gereken unsurların başında kişisel verilerin korunması kuralının geldiğini söylüyor.
AB Genel Veri Koruma Yönetmeliği (EU GDPR) mayıs ayının sonunda yürürlüğe girdi ve yönetmelik bu konuda kesin düzenlemeler getiriyor. GDPR, kişisel veriler konusunda gerektiği şekilde hareket etmeyen şirketlere yıllık cironun yüzde 4'üne veya 20 milyon Euro'ya varan ağır cezalar getiriyor.
Yusuf İbili, şirketlerin dikkat etmesi gereken noktaları şu şekilde sıralıyor: "Öncelikle kullanıcıdan kişisel bilgileri istenirken net ve kolayca anlaşılır bir şekilde onay istenmeli. Kullanıcı kişisel verilerinin paylaşılmasından vazgeçtiğinde ise daha önceden vermiş olduğu onayı kolaylıkla ve hızlıca iptal edebilmeli.
Düzenlemeyle ihlal bildirimleri de zorunlu hale geldi. Kurum veya kuruluşun ihlalin farkına varmasını takip eden 72 saat içinde bildirim işlemini tamamlaması gerekiyor. Örneğin, veri tabanına bir sızma olduğu tespit edilirse, 72 saat içerisinde etkilenen kullanıcıların tespit edilmesi zorunlu."
5 ADIMDA E-İHRACAT
1- E-ihracata başlamadan önce hazırlık aşaması büyük önem taşıyor. E-ihracat olasılığı olan ürünler tespit edilmeli ve fizibilite çalışması yapılmalı.
2- Satış yapacağınız pazarı belirlemelisiniz. Farklı ülkelerdeki piyasaların potansiyelini, büyüklüğünü belirlemek, değerlendirmeler yapmak, karşılaştırmalarda bulunmak ve ihracatını yapacağınız ürünün en çok hangi pazarda arzu edildiğini, yabancı piyasalarda ihtiyaç olup olmadığını belirlemek gerekli.
3- Belirlediğiniz hedef noktaların işleri yürüttüğünüz merkeze olan uzaklıkları ve zaman farkı da göz ardı edilmemeli. Yanıltıcı bilgiler vermekten kaçının. Çünkü teslim sürelerindeki gecikme, müşterilerinizi yeniden alışveriş yapma konusunda çekincede bırakır.
4- E-ihracat yapmak için kurulacak sitenin sayfaları, arayüzleri ve menüleri kullanıcı için kolaylık sağlayacak şekilde tasarlanmalı. Günümüzde İngilizce uluslararası bir dil olarak kabul görse de her coğrafyada bu durum geçerli değil. Ülkeye göre strateji izlenmeli.
5- Yerelleşme, ürün fiyatlamasında da devreye giren önemli bir unsur. İnsanlara fiyatlarınızı kendi ülkelerinin para biriminde gösterebilirseniz onların hayatını kolaylaştırır ve sitenizi benimsemelerini sağlayabilirsiniz.
KULLANICI DENEYİMİ ÖNEMLİ
Son dönemde e-ticaret ve e-ihracat çalışmalarını artıran şirketlerden biri Avva. Bu alanda lojistik olarak dizayn ettiği 5 bin metrekarelik bir depo alanı oluşturan şirket, kullanıcı deneyimini geliştirmeye yönelik projeler üzerinde çalışıyor. Şirketin cirosunun içinde e-ticaretin payı ortalama yüzde 5 civarında. Hedef ise bu oranı yüzde 10'un üzerine çıkarmak.
Avva diğer taraftan e-ihracata da odaklandı. Avva Yönetim Kurulu Başkanı Volkan Atik, e-ih-racatta küçük adımlarla ilerlemeyi planladıklarını ancak potansiyeli gördükten sonra süreci hızlandırdıklarını belirtiyor.
ROMANYA'DAN AVRUPA'YA AÇILACAK
Bu yılı 1,2 milyar TL'lik ciroyla kapatmaya hazırlanan Penti, yıl sonunda ise yurtiçi ve yurtdı-şında toplamda 600 mağazaya ulaşmayı hedefliyor. Şirket, mağazalaşmanın yanı sıra e-ticaret kanalında da hızlı büyüyor.
2017 yılında e-ticaret kanalındaki cirosu yüzde 150 artan Penti, toplam cirosunun yüzde 2,6'sını e-ticaretle elde etti. Bu yıl bu oranın yüzde 3,2'ye ulaşması hedefleniyor. 2022'de ise toplam cironun yüzde 6'sının e-ticaretten gelmesi bekleniyor.
Bu yılın üçüncü çeyreğinde Romanya pazarında da e-ticarette aktif hale gelerek bu ülke üzerinden online olarak tüm Avrupa Birliği ülkelerine satış yapılması planlanıyor.
Bu yıl 50 milyon TL'lik yatırım bütçeleri olduğunu söyleyen Penti Giyim CEO'su Mert Karaibrahimoğlu, "2018 yılı bizim için dijitalleşme yolunda büyük projelerin yılı ki e-ticaret bunun en önemli ayakları arasında yer alıyor" diyor.
E-İHRACAT EYLEM PLANI
- Eylem planına göre Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'nca, Gümrük ve Ticaret ile Ekonomi bakanlıkları koordinasyonunda e-ihracata yönelik yerel ve bölgesel lojistik üslerin planlanması, kurulması ve e-ihracat odaklı işletimi sağlanacak. Paydaşların katılımıyla lojistik üslerinin kurulmasına yönelik fizibilite çalışmalarını da içeren bir iş planı oluşturulacak. 2020'nin dördüncü çeyreğinde ise lojistik üssü kurulacak. Gümrük işlemleri sınır ötesi e-ticaret ihtiyaçları çerçevesinde geliştirilecek. Bu çerçevede e-ihracatta KDV iadelerine ilişkin uygulama süreçleri iyileştirilecek ve gerekli kolaylaştırmalar yapılacak.
- E-ihracat yapan firmaların uluslararası rekabetçiliği geliştirilecek. Sınır ötesi e-ticarette ürün güvenliği ve denetiminin etkinleştirilmesi sağlanacak. E-ticarete konu ürünlerde tüketici haklarını koruyacak hukuki altyapı geliştirilecek. E-ihracatta güven artırıcı tedbirlerin alındığını gösteren işaret veya damga gibi bir uygulama getirilecek.
- E-ihracat yapan firmaların uluslararası rekabetçiliği geliştirilecek. Uluslararası alanda e-ihracat platformlarının kurulması ve işletilmesine yönelik destek mekanizmaları oluşturulacak. Yöresel ve el emeği ürünlerinin sınır ötesi e-ticarete konu edilmesine dönük destek mekanizması kurulacak.
- Plan çerçevesinde Türkiye'de e-ihracatçı firma sayısı artırılacak ve mikro girişimcilerin e-ihracatçı olması sağlanacak. Esnaf ve sanatkarlarda e-ihracat bilincinin oluşturulması amacıyla Esnaf ve Sanatkarlar Şurası'nda "E-ihracat Komitesi" oluşturulacak. Kadınların da e-ihracatın sunduğu imkanlardan yararlanmalarını sağlamaya yönelik eğitim programları ve seminerler düzenlenecek.
ÇİFT HANELİ BÜYÜME PLANI
Vakko, son dört yılda satışlarını yüzde 70 oranında artırırken, faaliyet kârını da 4,7 katına çıkarmayı başardı. Şirketin dijital dönüşüm gündeminde bir tarafta verimlilik ve rekabet gücü için iş yapma süreçlerinin dijitalleşme seviyesinin artırılması, diğer tarafta ise büyük veri analizine dayalı öneri sistemleri, mağaza içi akıllı uygulamalar ve hatta yapay zekaya dayalı kişisel asistan hizmetleri bulunuyor.
2018'de de 60 milyon TL'nin üzerinde yatırım bütçesi bulunan Vakko, bu rakamın büyük kısmını 25'ten fazla yeni lokasyonda Vakko grubunun mağazalarını konumlamaya ve dijital dönüşüm projelerine ayırdı. E-ticaret cirosunun toplam ciroya oranı 2016 yılında yaklaşık yüzde 2 iken 2017 yılında yüzde 3'e yaklaştı.
50 MİLYON ZİYARETÇİ
Boyner Büyük Mağazacılık da e-ticarette hızlı büyüme ivmesi olan şirketlerden biri. Henüz e-ihracat konusunda adım atmasa da e-tica-rette hızlı bir büyüme sürecinde. Boyner.com. tr, Ocak-Haziran 2018 döneminde 50 milyondan fazla ziyaret aldı. Bu dönemde satış performansı da geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 80 büyüdü.
Geçen yıl e-ticaret süreçlerini uçtan uca ve entegre bir şekilde yürütebilmek adına bir ASLI ÖZALp dönüşüm projesi gerçekleştiren şirket, bu alana yönelik yatırımlarını sürdürecek. Boyner Büyük Mağazacılık E-Ticaret Genel Müdür Yardımcısı Aslı Öztap, tam otomasyon lojistik merkezinin 2019'da kullanıma gireceğini söylüyor.
YATIRIMIN YÜZDE 20'Sİ E-TİCARETE
Adil Işık Group'un e-ticaret cirosu perakende cirosunun yüzde 6'sına ulaşmış durumda. Ayrıca Türkiye'deki mağaza sıralamasında her zaman ilk üçe giriyor. Şirketin hedefi 2018 yılında yüzde 8, 2020 yılında ise yüzde 10'a ulaşmak.
2018 yılında 10 milyon dolar yatırım hedefi bulunan şirket, e-ticarette ise depo yatırımlarıyla kapasitesini artıracak. Yatırımların yüzde 20'si e-ticarete ayrılacak. Uzun yıllardır e-ih-racat yapan şirketin 13 milyon doların üzerinde ZEHRA IŞIK e-ihracat cirosu var.
Şirketin önümüzdeki dönemde de e-ihracata ilişkin planları bulunuyor. Adil Işık Group Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Tasarım Direktörü Zehra Işık, internet sitesini 2018 bitmeden Avrupa'ya açmayı hedeflediklerini söylüyor.
YENİ NESİL UYGULAMALAR
2018 yılını e-ticaret yatırım ve proje aşaması olarak değerlendiren Yataş Grup, e-tica-retin önümüzdeki iki yılda toplam ciro içindeki payını yüzde 4'e çıkarmayı hedefliyor. Yataş Grup Genel Müdürü Nevzat Yıldız, "Müşterilerimizin ürünlerimize hızlı erişim isteği ve online alışverişin önündeki en büyük engellerden biri olan ürüne dokunamama, ürünü deneyimle-yememe gibi bariyerleri kaldıracak yeni nesil uygulamalarla farklılaşmayı hedefliyoruz" diye konuşuyor.
Yurtiçinde 359, yurtdışında ise 32 ülkede 61 adet olmak üzere toplam 414 mağazası bulunan Yataş, yurtiçinde 104, yurtdışında ise 30 civarında yeni mağaza açmayı hedefliyor.
Yurtdışı büyüme hedefleri doğrultusunda şirket, 2019 ikinci çeyreği itibarıyla başta Avrupa olmak üzere birçok kıtaya e-ihracat gerçekleştirmeyi hedefliyor. Nevzat Yıldız, e-ihracatın önündeki en büyük engellerin genellikle ödeme altyapısı, iade prosedürleri, gümrükleme, KDV iadesi gibi konular çerçevesince şekillendiğini söylüyor.
E-İHRACATA BAŞLAYACAK
Yurtiçi ve yurtdışında toplam 58 mağazası bulunan Elle Shoes, 2019 yılı sonuna kadar 10 mağaza daha açmayı hedefliyor. Şirket son dönemde e-ticarette de hızlı bir büyüme sürecine girdi. E-ticaretin ciro içindeki payı yüzde 15'e ulaşmış bulunuyor.
Elle Shoes CEO'su Mete Akar, e-ticaret satışlarının yüzde 70'lik büyüme gösterdiğini söylüyor. Akar, "Hedefimiz 2019 yılı sonuna kadar e-ticaretin payını yüzde 20-25 seviyelerine çıkarmak" diyor. 4 milyon TL'lik yatırım bütçesinin yüzde 30'unu e-ticarete ayıran şirket, önümüzdeki dönemde e-ihracata başlamayı hedefliyor.
LOJİSTİK YATIRIMI YAPIYOR
Ramsey ve KİP markalarını bünyesinde bulunduran Gürmen Group, tüm yatırımlarını online ile offline mağazacılığı bütünleştirecek şekilde konumlandırıyor. Online'ın genel perakende cirosundaki payı yüzde 3,5 seviyesinde.
Bu oranın birkaç yıl içinde yüzde 10'un üzerine çıkarılması hedefleniyor. Şirket, 2019 yılında öncelikle mağazalarının bulunduğu yurtdışı pazarlara açılmakla birlikte özellikle yakın coğrafyada e-ihracat adımları atmayı hedefliyor.
Gürmen Group Markalardan Sorumlu Yönetim Kurulu Üyesi Zeynep Doğan, e-ihracatın gelişmesi ve sürdürülebilir olması için öncelikli konulardan birinin güçlü bir lojistik yapılanma olduğunu söylüyor. Doğan, "Bu yüzden biz de grup olarak öncelikle lojistik merkezimizi geliştirmek üzere yeniden yapılandırma süreçlerimizi hayata geçirdik" diyor.
83 ÜLKEYE ULAŞACAK
212'si yurtdışında ve 302si yurtiçinde olmak üzere toplam 514 mağazası bulunan Koton, 2015 yılında e-ticarete adım attı. Kısa sürede e-ticaretin toplam cirodaki payı yüzde 5'e ulaştı. Bugün koton.com'un 11-12 mağazaya denk bir geliri var önümüzdeki iki yıl içinde bu oranın yüzde 6'ya çıkarılması hedefleniyor.
Şirket, önümüzdeki ay itibariyle e-ihracata da başlamaya hazırlanıyor. Şirketin e-ihracat-taki pazarlama stratejisi öncelikli olarak yurtdışında yaşayan Türklere ulaşmak olacak. Koton E-Ticaret Direktörü Onur Kemer, "İlk olarak 22 ülkeye gönderim yapacağız.
Bu ülkeler; Almanya, Avusturya, Belçika, Çekya, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, Karadağ, Kıbrıs, Kosova, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Yunanistan. Hedefimiz 2020'ye kadar 83 ülkeye ulaşmak" diyor.
İHRACATTA GAZA BASACAK
LC Waikiki, yurtdışında en hızlı büyüyen perakende şirketlerinden biri. 2018 yılında 16,2 milyar TL ciro hedefiyle yüzde 33 büyüme öngören LC Waikiki, bu yıl içinde yurtdışı mağazalarına 170 milyon ürün ihraç etmeyi hedefliyor. Bu doğrultuda toplam ihracatın ise 825 milyon dolara ulaşması bekleniyor.
Şirket, yurtdışı büyümesini e-ticaretle destekleme hedefiyle e-ihracata hızlı bir giriş yaptı. Şu anda 27 Avrupa Birliği ülkesine teslimat yapabilen lcw.com sitesi aktif durumda, kısa sürede Ukrayna SALİH YILMAZ ve Fas'ta yerel operasyonların başlayacağını söyleyen LC Waikiki E-Ticaret Genel Müdür Yardımcısı Salih Yılmaz, ardından beş yeni ülke ile yola devam edeceklerini belirtiyor.
YENİ PLATFORMLAR GELİYOR
E-ihracatı artırmaya yönelik çalışmalara sektörün önde gelen şirketleri de katılıyor. Hepsiburada, e-ticareti geliştirecek yeni projeler üzerinde çalışan şirketlerden biri. Hepsiburada Kurumsal İletişim ve İlişkiler Grup Başkanı Koray Öztürkler, "Şirketlerin ihtiyacı olan pazarlar, lojistik konusundaki bilgilerimizi, pazaryeri iş modelimizdeki işletmelerle paylaşarak onları birer küresel oyuncu haline getirmeyi arzu ediyoruz" diyor.
GittiGidiyor da bu konuda adım atmaya hazırlanıyor. GittiGidiyor KORAY ÖZTÜRKLER Genel Müdürü Öget Kantarcı, bu konuda şunları söylüyor: "GittiGidiyor olarak e-ihracat projemiz üzerinde çalışmayı sürdürüyoruz.
2016 yılında e-ihracata başlamış ancak o dönemdeki çözüm ortağımızın Türkiye'den çekilmesi sonucunda biz de operasyonu durdurmak zorunda kalmıştık. Yakın bir zamanda e-ihracat sürecini yeniden başlatmayı hedefliyoruz."