ARAM EKİN DURAN
eduran@ekonomist.com.tr
Tarım arazilerinde ekim dönemi başlamadan yasak kalkmazsa, sektör temsilcileri çiftçilik maliyetlerinin en az yüzde 10 artacağını söylüyor. Türkiye’de son yıllarda giderek artan terör olayları nedeniyle, haziran ayında patlayıcı yapımında kullanılan nitratlı gübrelerin yurtiçinde satışının yasaklanması, gübre sektörünün 2017 beklentilerini olumsuza çevirdi.
Yasağın kaldırılarak riskli gübre çeşitlerinin ticaretine ve kullanımına sıkı denetim getirilmesini talep eden sektör temsilcilerine göre, şubat ayına kadar yasak kaldırılmazsa 2017’de ekimi yapılacak tarım ürünlerinin maliyeti yükselecek ve kalitesi düşecek. Bu durumun özellikle çiftçilerin 2017 gelirlerinin en az yüzde 10’a varan oranda düşmesi anlamına gelebileceği belirtiliyor.
4,5 MİLYAR $’LIK SEKTÖR
Türkiye gübre sektörünün büyüklüğü 4,5 milyar dolar seviyelerinde. Sektörde direkt ve dolaylı olarak 100-150 bin çalışan bulunuyor. Türkiye şu anda, 2000 yılına kadar neredeyse tamamı ithal edilen organik gübrelerde ihracatçı konumunda. Yıllık 800 bin tonluk üretim var.
Ancak kimyasal gübre konusunda Türkiye, dünyadaki önemli ithalatçılardan biri. Türkiye’de yılda yaklaşık 5,5 milyon ton kimyasal gübre tüketiliyor. Potasyum bazlı gübreler Güney Amerika, fosfat bazlı gübreler Uzakdoğu ve Çin, azot bazlı gübreler ise Türki Cumhuriyetler’den ithal ediliyor.
Türkiye’de yılda 1,5 milyon ton tüketilen nitrat bazlı gübrelerin de yüzde 90’a yakını ithal ediliyor. Dünyadaki toplam gübre tüketimi 175 milyon ton civarında. Türkiye’nin toplam tüketimden aldığı pay ise yüzde 2 seviyelerinde. Yasaklanan nitrat bazlı gübre tüketiminde ise Türkiye, Almanya ve Fransa’dan sonra dünya üçüncüsü.
KRİTİK TARİH ŞUBAT2016’da hem üretim hem de tüketimde yüzde 10’lar civarında büyüyen gübre sektörü, 2017’ye karamsar giriyor. Zira yasaklanan nitrat bazlı gübreler; Türkiye'de hububat, çayır, mera, yem bitkileri, sebze, çay, pancar, pamuk gibi yeşil aksamı olan tüm bitkilerde temin edilip kullanılıyor.
Şimdi çiftçiler için de sanayiciler için de şubat ayında başlayacak ekim döneminde, hangi gübrenin kullanılacağı hala belirsiz. Gübre Üreticileri İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği Genel Sekreteri Sebahattin Emül, son dönemde sektörde giderek artan depo ve tesis yatırımlarına dikkat çekerek, “Yasaklar, bu yatırımların geleceğini de tehlikeye sokuyor.
Sektördeki ileriye gidişin yasaklarla geriletilmemesi lazım” diyor. Şubat ayına kadar bu yasak kararının geri alınmasını talep ettiklerini vurgulayan Emül, “Çünkü şubattan sonra hububatta nitrat bazlı gübrelerin kullanılmaya başlanması gerekiyor.
Nitratlı gübre yerine üre kullanımı olabileceğini ancak bu durumun ürün kalitesini de çiftçi maliyetlerini çok olumsuz etkileyeceğini söyleyebiliriz. Kesin bir oran veremezsek de gelirde yüzde 10’lar civarında bir gerileme olur” diye konuşuyor.
FİYATLAR ÇOK YÜKSELECEK
Yasaktan asıl etkilenen ve zor durumda kalanların çiftçiler olduğunu dile getiren Bagfaş Yönetim Kurulu Başkanı Yahya Kemal Gencer de, tüm ziraat uzmanlarının nitratlı gübrelerin alternatifi olarak bir başka gübre çeşidinin kullanılamayacağını vurguladığını hatırlatıyor. Amonyum nitrat ve kalsiyum amonyum nitratlı gübrelerin tek başına patlayıcı olmadığını anlatan Gencer, “Burada amonyum nitrat gübrelerin yasaklanması normal olabilir ancak kalsiyum amonyum nitratın yasaklanması kararı aceleye gelen bir karar oldu” diyor.
Bugüne kadar pek çok terör eylemine sahne olan Fransa ve Almanya’da amonyum nitrat satışına yasak getirilmedi. Sıkı yönetmeliklerle ciddi bir denetim sağlandı. Kemal Gencer, Türkiye’nin ocak-nisan arasındaki dört aylık dönemde nitratlı gübre kullanımının 1 milyon ton olduğuna işaret ederek, “Bu miktar yıl boyunca 1,8 milyon tona çıkıyor.
Şimdi kalsiyum amonyum nitrata izin çıksa bile hemen üretime geçip yetiştirmek çok zor. Çünkü kimsenin stokunda mal yok. Kullanıma izin verilince fiyatlar çok yüksek olacak” diye konuşuyor.
GÜBRE TALEBİ ARTACAK
Sektör 2017’ye bir yandan nitratlı gübre yasağı ve küresel konjonktürdeki sıkıntılarla girerken, diğer yandan yurtiçi yatırımlarına devam ediyor. Türkiye gübre sektörünün en önemli oyuncusu konumundaki Gübretaş’ın genel müdür vekili İbrahim Yumaklı, 2016’nın sektör açısından önemli gelişmelerin yaşandığı bir yıl olduğunu söylüyor.
Yılın başında gübrede KDV’nin kaldırılması tüketimi olumlu etkilerken, yaz başında güvenlik nedeniyle nitratlı gübrelerin satışının geçici olarak durdurulması nedeniyle sektör alternatif ürünlere yöneldi. Yumaklı, bu kapsamda Gübretaş’ın da çiftçilerin azotlu gübre taleplerini karşılamak üzere ürün portföyüne yeni gübre çeşitleri eklediğini kaydiyor.
Öte yandan tüm olumsuzluklara rağmen yatırım kararlılığının devam ettiğini vurgulayan İbrahim Yumaklı, 2017’de Samsun’da ve Kocaeli-Yarımca’daki yeni depolama tesislerinin hayata geçeceğini, İran’daki Razi Petrokimya’nın da büyümesini sürdüreceğini belirtiyor.
Türkiye’nin dekar başına dünya ortalamasında gübre tüketimi yapması halinde, toplam tüketimin 7,5-8 milyon tona çıkabileceğine işaret eden Yumaklı, “Önümüzdeki yıllarda Türkiye genelinde hayata geçecek büyük sulama ve tarım projeleriyle tarım alanındaki talebin de yükselmesini bekliyoruz.
Biz de üretim ve lojistik altyapımızı güçlendirerek kısa süre içinde satış miktarı kabiliyetimizi 2 milyon ton bandına çıkarmayı hedefliyoruz" diye konuşuyor.