DR. ORHAN KARACA
okaraca@ekonomist.com.tr
3-16 Mayıs 2020 tarihli sayıdan...
Biz de bunun üzerinde bu kriz döneminde CEO'ların ne dediğini içeren yeni bir anket yaptık. 92 CEO'nun katıldığı anketimizin sonuçları koronavirüs krizinin ekonomide nasıl bir hasar yaratabileceğine ve ne gibi dönüşümlere yol açabileceğine ışık tutuyor.
Mesela anketimize katılan CEO'ların yüzde 36,6'sı bu yıl ekonominin yüzde 2,5-5 arasında, yüzde 24,7'si ise yüzde 5'in de üzerinde küçüleceğini tahmin ediyor. Yüzde 35,9'u krize karşı uluslararası kurumlardan destek alınmasını istiyor. Üçte ikiye yakını ekonomideki toparlanmanın 2021 veya 2022'de olabileceğini öngörüyor. Yüzde 32,3'ü salgın sonrasında teknolojik altyapıyı, yüzde 30,1'i de e-ticareti büyüteceklerini belirtiyor.
2018'in son çeyreğinde resesyona giren Türkiye ekonomisi, 2019'un üçüncü çeyreğinde ise bu resesyondan çıkmıştı. 2019'un üçüncü çeyreğinde sadece yüzde 1 olan büyüme dördüncü çeyrekte yüzde 6'yı bulmuştu. Türkiye ekonomisi 2020 yılına da benzer bir büyüme ivmesiyle girmişti.
Fakat mart ayı ortalarında Türkiye'ye de ulaşan koronavirüs salgını işleri berbat etti. Bu salgına karşı alınan gönüllü ve zorunlu karantina önlemlerinin hem iç talebi hem de dış talebi düşürmesi nedeniyle bu yıl ekonominin küçülmesi kaçınılmaz görünüyor.
Anketimize katılan CEO'larda benzer düşüncede görünüyor. CEO'ların yüzde 80'e yakın bölümü bu yıl ekonominin küçüleceğini ifade ediyor. Yüzde 36,6'sı bu yıl ekonominin yüzde 2,5 ile yüzde 5 arasında küçüleceğini öngörüyor. Yüzde 24,7'si bu yılki küçülmenin yüzde 5'i de aşacağını söylüyor. Yüzde 18,3'ü ise yüzde 0 ile yüzde 2,5 arasında küçülme bekliyor.
2- ENFLASYONDA FAZLA DÜŞÜŞ BEKLENMİYOREnflasyon 2019'u yüzde 11,84 düzeyinde kapatmıştı. Mart ayı itibariyle de buna çok yakın ve yüzde 11,86 düzeyinde bulunuyor. Koronavirüs krizinin enflasyonu nasıl etkileyeceği tam belli değil. Petrol fiyatlarındaki düşüş ve iç talepteki gerileme enflasyonu aşağı çekebilir.
Fakat döviz kurlarındaki artış ve parasal genişleme de enflasyonu yükseltebilir. CEO'lar da benzer düşüncede olmalı ki bu yıl enflasyonda fazla düşüş beklentisi yok. CEO'ların yüzde 47,8'i yıl sonunda enflasyonun yüzde 10-15 arasında olmasını bekliyor.
Yüzde 15,2'si yüzde 15-20 arasında, yüzde 2,2'si yüzde 20'nin üzerinde enflasyon öngörüyor. Yüzde 32,6'sı yıl sonunda enflasyonun yüzde 8-10 arasında olacağını tahmin ediyor. Yıl sonunda enflasyonun yüzde 8'in altında olmasını bekleyenlerin oranı ise sadece yüzde 2,2'de kalıyor.
3- DOLAR KURU 7,00-7,50 TL ARASINDA OLUR2019'un son haftasında yayınladığımız almanak sayısındaki ankette CEO'ların beklentisi dolar kurunun 2020 yılında 6 TL'yi geçeceği yönündeydi. 2019'un son gününde 5,95 TL olan dolar kuru 6 TL seviyesini şubat ayı başlarında geçti.
Koronavirüs krizinin de etkisiyle daha sonra dolar kurundaki artış hızlandı ve biz bu yazıyı yazdığımız sırada 7 TL eşiğine dayanmış durumdaydı. Artık buradan düşüş zor gibi. CEO'lar içinde dolar kurunun 2020 yılı sonunda 7 TL'nin altında olmasını bekleyenlerin oranı yüzde 24,7'de kalıyor.
CEO'ların yüzde 63,4'lük ağırlıklı bölümü yıl sonunda dolar kurunun 7,00-7,50 TL arasında olacağını tahmin ediyor. Dolar kurunun 2020 yılını daha yüksek seviyelerde kapatacağını düşünenler de var.
4- İSTİHDAMDA HEDEF MEVCUDU KORUMAK
Ekonominin 2018'in son çeyreğinde resesyona girmesiyle işsizlikte hızlı bir yükseliş yaşanmıştı. Yıllık ortalama verilere göre, 2018'de yüzde 11 olan işsizlik oranı 2019'da yüzde 13,7'ye yükseldi.
Ekonominin 2018-2019 resesyonundan daha yeni çıkmışken şimdi tekrar resesyona doğru gitmesi elbette en çok işsizlik konusunda endişe yaratıyor. Bu yıl işsizlik çok daha yüksek seviyelere çıkacak gibi görünüyor.
CEO'lardan da bu konuda iyi bir haber yok. Anketimize katılan CEO'ların yüzde 77,4 gibi çok büyük bir bölümü bu yıl şirketlerindeki çalışan sayısını koruyacaklarını söylüyor. Maalesef bu da bir temenniye benziyor. CEO'ların yüzde 10,8'i bu yıl çalışan sayısını azaltacaklarını ifade ediyor. Bu yıl istihdamda az veya çok artış yapacaklarını söyleyenlerin oranı ise yüzde 11,9'da kalıyor.
5- İHRACATTA UMUT YİNE AVRUPA'DA2018-2019 resesyonu sırasında iç talep daralınca şirketlerimiz can havliyle ihracata yönelmiş ve fiyat kırdıkları için pek kâr edemeseler de en azından bir miktar döviz girdisi sağlamışlardı.
Koronavirüs krizi ise sadece Türkiye'yi değil tüm dünyayı etkilediği için bu yıl maalesef ihracattan da fayda yok gibi. En önemli ihracat pazarımız olan Avrupa için de durum böyle.
Fakat bu ortamda dahi CEO'ların ihracatta umudu yine Avrupa pazarı gibi görünüyor. Anketimize katılan CEO'ların yüzde 54,8'i yani yarısından fazlası ihracatta çıkış bölgesi olarak Avrupa Birliği'ne (AB) işaret ediyor. Oyların geri kalanı ise Afrika, Ortadoğu, Amerika, Rusya ve Türki Cumhuriyetler ile Uzakdoğu arasında dağılıyor.
6- OFİSLERDE ÇALIŞMA SÜRECEKYaptığı iş evden çalışmaya müsait olan pek çok şirket koronavirüs salgınından personelini koruyabilmek için bu alternatife yöneldi. Şimdi evden çalışmanın koronavirüs salgını sonrasında da bir seçenek olup olmayacağı, bunun ofis alanlarında bir küçülme yaratıp yaratmayacağı merak ediliyor.
Anketimize katılan CEO'lara bakılırsa bu olasılık çok da kuvvetli değil gibi. Anketimize katılan CEO'ların yüzde 72'si yani neredeyse dörtte üçü koronavirüs salgını sonrasında ofis alanlarında küçülme planlamadıklarını söylüyor.
Geri kalanların ise yüzde 11,8'i ofis alanlarını sıfır ile yüzde 10 arasında, yüzde 7,5'i yüzde 10-20 arasında, yüzde 8,6'sı yüzde 20'nin üzerinde küçülteceklerini ifade ediyor.
7- HÜKÜMETTEN DAHA COK ADIM BEKLENİYORDünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi Türkiye'de de hükümet koronavirüs salgınının ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için bazı politikalar uyguluyor.
CEO'lar hükümetten bu konuda biraz daha fazla adım atmasını bekliyor. CEO'ların yüzde 35,9'u yani üçte birinden fazlası, döviz sıkıntısına karşılık, IMF, Dünya Bankası ve AB gibi uluslararası kuruluşlardan yardım istenmesi gerektiğini söylüyor.
CEO'ların yüzde 26,9'u, istihdamı korumak için daha fazla destek sağlanmasını istiyor. Yüzde 12'si vergi ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ödemelerinde vade kolaylığı sağlanmasını, yüzde 11,4'ü enflasyonun yükselmesini engelleyecek mali politikalar izlenmesini, yüzde 9'u Kredi Garanti Fonu (KGF) kredi desteğinin artırılmasını talep ediyor.
8- YENİ YATIRIM İŞTAHI YOKEkonominin koronavirüs krizinden hızlıca çıkabilmesi için hem tüketicilerin bir an önce harcamalarını yeniden artırmaya başlamaları hem de şirketlerin tekrar yeni yatırım projelerine girişmeleri gerekiyor.
Hükümet de bunu sağlayabilmek için, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) eliyle, para politikasını giderek gevşetiyor. Faizler şu anda mevcut enflasyonun altına inmiş durumda.
Ancak geleceğe güvenin olmadığı bir ortamda faiz ne kadar düşük olursa olsun tüketimin ve yatırımların canlanması biraz zor görünüyor. Nitekim anketimize katılan CEO'ların yanıtları da şirketlerin yatırım iştahlarının çok düşük olduğunu ve artmasının da zor olduğunu ifade ediyor. CEO'ların yüzde 73,9'u yani neredeyse dörtte biri salgın sonrasında farklı bir alana yatırım yapmayı düşünmediklerini söylüyor.
9- BÜYÜME PLANLARINDA REVİZYON VAREkonominin geçen yılın üçüncü çeyreğinde resesyondan çıkması ve son çeyrekte de iç talepte ciddi bir canlanma yaşanması şirketlerin 2020 yılına büyük umutlarla girmelerini sağlamıştı. İlk iki aydaki gelişmeler de bu umudu güçlendirmişti.
Ancak mart ayında başlayan koronavirüs salgını her şeyi değiştirdi. Salgın sonrasında şirketlerin önemli bir bölümü 2020 yılı büyüme planlarını aşağı doğru revize etmek zorunda kaldı.
Anketimize katılan CEO'ların yüzde 25,8'i 2020 yılı planlarını yüzde 0-10 arası küçülme olarak revize ettiklerini söylüyor. CEO'ların yüzde 19,4'ü yüzde 10-20 arası, yüzde 9,7'si de yüzde 20'nin üzerinde küçülme planlıyor. Yüzde 21,5'i ise büyüme planlarının 2019'a paralel olduğunu ifade ediyor.
10- TOPARLANMA UZUN SÜREBİLİRŞu anda 2020 yılının ikinci çeyreğindeyiz ve bu dönemde ekonomide derin bir küçülme yaşandığı kesin gibi. Şimdi merak edilen bir husus da bu küçülmenin ne zaman biteceği yani ekonominin hangi çeyrekte toparlanmaya başlayacağı.
Anketimize katılan CEO'lara bakılırsa bu toparlanma biraz uzun sürebilir. Çünkü CEO'ların üçte ikiye yakını bu toparlanmanın 2020 yılı içinde olmasını beklemiyor.
CEO'ların yüzde 58,1'i toparlanmanın 2021 yılında olacağını düşünüyor. Burada da 2021'in ikinci çeyreği biraz daha öne çıkıyor. CEO'ların yüzde 7,5'i ise toparlanmanın 2022 yılına kalacağını öngörüyor. Fakat toparlanmanın 2020 yılı içinde gerçekleşebileceğini düşünenler de var. CEO'ların yüzde 4,3'ü 2020'nin üçüncü, yüzde 30,1'i ise dördüncü çeyreğinde toparlanma başlayabilir diyor.
11- DİJİTAL YATIRIMLARIN PAYI ARTACAKŞirketler son yıllarda dijital yatırımlara zaten hız vermişti. Koronavirüs salgını sırasında işlerin ve eğitimin evlere taşınması dijitale yapılan yatırımların ne kadar önemli olduğunu gösterdi.
Bu dönemden alınan derslerle koronavirüs salgını sonrasında dijital yatırımların şirketlerin bütçesindeki payının daha da artacağı tahmin ediliyor.
Anketimize katılan CEO'ların yanıtları da bu beklentileri doğruluyor. Anketimize katılan CEO'ların yüzde 25,8'i koronavirüs salgını sonrasında dijital yatırımların payını yüzde 10-15 arasında artıracağını söylüyor. CEO'ların yüzde 22,6'sı dijital yatırımların payını yüzde 5-10 arasında, yüzde 19,4'ü yüzde 20'nin üzerinde, yüzde 16,1'i yüzde 0-5 arasında, yüzde 16,1'i de yüzde 15-20 arasında artıracağını beyan ediyor.
12- TEKNOLOJİK ALTYAPI ÖNE CIKACAK
Anketimize katılan CEO'lara koronavirüs salgını sonrasında şirketlerinde hangi bölümü daha fazla büyütmeyi planladıklarını da sorduk. CEO'lardan aldığımız yanıtlar koronavirüs salgını sırasında teknoloji ve e-ticaretin öne çıkmasıyla paralellik gösteriyor. Anketimize katılan CEO'ların yüzde 32,3'ü koronavirüs salgını sonrasında şirketlerinin teknolojik altyapısını daha fazla büyüteceklerini söylüyor. CEO'ların yüzde 30,1'i de koronavirüs salgını sonrasında e-ticareti daha fazla büyüteceklerini ifade ediyor. CEO'ların yüzde 16,1'i bu soruya pazarlama, yüzde 2,2'si ise finans yanıtını veriyor. CEO'ların yüzde 19,4'ü ise bir değişiklik planlamadıklarını belirtiyor.
