ÖZLEM BAY YILMAZ
obay@ekonomist.com.tr
Biyokütle, güneşten sonra Türkiye'de en hızlı büyüyen enerji kaynağı. Biyokütle santrallerinin kurulu gücü, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun (EPDK) verilerine göre, Kasım 2017-Kasım 2018 döneminde yüzde 33'lük artış göstererek 569 MW'a ulaştı.
Bunda kuşkusuz biyokütlenin toplam enerji üretimi içindeki payının çok küçük olmasının etkisi var. EPDK verilerine göre, biyokütleden elde edilen elektriğin toplam elektrik üretimi içindeki payı henüz yüzde 0,68 düzeyinde.
Ancak biyokütle enerjisinin yerli ve milli bir kaynak olması nedeniyle cari açık sorununun azaltılmasına ciddi katkı sağlaması mümkün. Sektör temsilcileri, Türkiye'nin atıktan elektrik enerjisinde 5 milyar dolarlık potansiyele sahip olduğunu vurguluyor. Türkiye'de yılda 200 milyon ton atığın ortaya çıktığı tahmin ediliyor.
Bunun tamamının enerji olarak değerlendirilmesi durumunda üretilecek elektriğin yılda 100 milyar kWh'ye ulaşacağı hesaplanıyor. Orta vadede bu atığın yaklaşık yarısının değerlendirmeye alınabileceği düşünüldüğünde bile atıktan yılda 5 milyar dolarlık katma değer elde etmenin mümkün olabileceği öngörülüyor.
YEKDEM ETKİSİ
Türkiye'de biyokütle kaynaklarına dayalı enerji üretimine yönelik araştırmalar 2000'li yıllarda başladı. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun'un (YEKDEM) 2005'te yürürlüğe girmesini takiben özel sektörün de katkılarıyla hızla gelişme evresine girildi.
Son dönemde biyokütlede özellikle şehir çöpünden elektrik üretmeye yönelik santraller öne çıktı. Bu sayede belediyeler çöplerden modern yöntemlerle kurtulurken, elektrik elde edip gelir sağlamayı da hedefliyor.
Bugün gelinen noktada Türkiye'de biyokütle santrallerinin kurulu gücü 569 MW'a ulaştı. Biyokütlede en büyük pay çöpten enerji üreten santrallere ait. Toplam kurulu gücün 286 MW'ı biyogaz yöntemiyle elektrik elde eden santrallerden geliyor. Ancak Türkiye'de şehir çöplerinin 850 MW'lık potansiyelinin bulunduğu tahmin ediliyor.
30 MİLYON DOLAR YATIRIM
Çöp bertarafı konusu Türkiye'de bir 'devlet politikası' haline gelmiş durumda. Hükümetin yerel yönetimleri bu konuda gerekli yatırımları yapmaya teşvik ettiği biliniyor. Önümüzdeki süreçte de belediyelerin atıktan enerji üretimi konusunda ciddi yatırımlar yapması bekleniyor.
Türkiye'de belediyeler çöp bertarafında genellikle 'vahşi depolama' yöntemini kullanıyor. Bazı şehirlerde çöpten çıkan metan gazından enerji üretiliyor. Ama Mimsan'ın Malatya'da 'yap-işlet-devret' modeliyle kurduğu santral gibi farklı yöntemleri bir arada kullanan santraller de var.
Mimsan'ın Malatya'da kurduğu biyokütle santralinde, şehir çöpünden, yakma, termal gazlaştırma, biyogaz, çöp gaz ve atık ısı (sera ve konut ısıtması) yöntemlerinin tümü birden kullanılarak enerji üretiliyor. 18 MW kurulu güce sahip olan santrale 30 milyon dolarlık yatırım yapılacak.
Mimsan, Malatya'nın yanı sıra Afyon, Düzce, Adana gibi illerde de tarımsal atıklardan enerji elde eden santraller kurdu. Mimsan Grup CEO'su Ahmet İlhan, biyo-kütlenin YEKDEM kapsamında desteklenmesinin son yıllarda yatırımların canlanmasına yol açtığına dikkat çekiyor.
TÜRKİYE'NİN EN BÜYÜĞÜ
Bu alanda Türkiye'nin en büyüğü ise toplam 135 MW'lık kurulu gücüyle ITC. Bu şirket şehir çöpünden biyogaz yöntemiyle enerji elde ediyor. ITC'nin 11 şehirde 13 biyokütle santrali bulunuyor.
ITC geçen yıl Yozgat ve Eskişehir'de şehir çöpünden enerji elde eden santralleri devreye aldı. Bu yıl Bingöl'de de yeni bir santrali devreye almaya hazırlanıyor. ITC İş Geliştirme Direktörü Ali Rıza Öner de YEKDEM'in önemine dikkat çekiyor. Öner, "Sektördeki yatırımların sürmesi YEKDEM mekanizmasının sürmesine bağlı" değerlendirmesini yapıyor.
Biyokütle sektörünün en büyük yatırımcıları arasında bulunan Ortadoğu Enerji'nin şu anda toplam 70 MW kurulu gücü bulunuyor. Ortadoğu Enerji Yatırımlar ve İş Geliştirme Müdürü Ahmet Çiçekçi,İstanbul'un çöpünden biyogaz elde edilen Odayeri Santrali'nin de aralarında bulunduğu dört santralle enerji ürettiklerini belirtiyor.
Çiçekçi, "Odayeri, alanında Avrupa'nın en büyük santrali konumunda bulunuyor. 2019 yılı içerisinde 12 MW, 2020 içerisinde de 17 MW'lık yatırım planlıyoruz" diyor.
HANGİ TEŞVİKLER VAR?
Biyokütle yatırımlarındaki canlılıkta devletin yenilenebilir enerjiyi teşvik etmek için kullandığı YEKDEM mekanizmasının payı büyük. Devlet, su, rüzgar, güneş, jeotermal ve biyokütle ile çalışan elektrik santrali kuranlara, üretecekleri elektriği 10 yıl süreyle döviz cinsinden belli bir fiyattan satın alma garantisi sağlıyor.
YEKDEM mekanizmasının kaynaklar bazında yatırımcılara garanti ettiği alım fiyatlarına bakıldığında, biyokütle için bu rakamın 13,3 dolar-cent/kWh olduğu göze çarpıyor. Yani mevcut destek programı biyokütle yatırımcılarının MW başına 13,3 dolar gelir elde etmesini sağlıyor.
Öte yandan santral ekipmanlarını yerli firmalardan alan yatırımcılar, yerli teknoloji teşviği kapsamında, MW başına 8 dolar destek alıyor. Tüm ekipmanların yerli firmalardan tedarik edilmesiyle toplam destek 165 dolara kadar çıkabiliyor.
Ancak YEKDEM 2020 yılında sona eriyor. 2020 yılından sonra yenilenebilir enerji kaynaklarının desteklenip desteklenmeyeceği, desteklenecekse hangi yöntemle destekleneceği konusunda şu anda bir belirsizlik mevcut.
Sektör yetkilileri, YEKDEM'in Türkiye'de çöp bertarafında önemli mesafeler kat edilmesini sağladığını ifade ediyor. Teşviğin ortadan kalkması durumunda ise biyokütle santrallerinden kâr elde etmenin güçleşeceğine dikkat çekiliyor.
YATIRIM MALİYETİ NE KADAR?
Biyokütlede termal yakma yöntemiyle kurulan 5 MW'lık bir santralin yatırım maliyeti yaklaşık 10 milyon dolar. 10 MW'tan sonraki her 1 MW ise 1,2 milyon dolarlık ek yatırım gerektiriyor.
aBiyogaz yöntemini kullanan biyokütle santrallerinde yatırım maliyeti bunun yaklaşık yarısı düzeyinde. Biyokütlede termal yöntemle kurulan santraller kendilerini 4-6 yıl arasında amorti ediyor.