M. FATİH KÖPRÜ
fatih.kopru@tr.ey.com
www. vergidegundem. com
2016 yılında uygulanan asgari ücret tutarları, Asgari Ücret Tespit Komisyonunun Aralık ayında gerçekleştirdiği 4 toplantı sonucunda belirlenebilmişti. Tutar, bütün yıl için geçerli olmak üzere brüt bin 647 olarak tespit edildi.
Bu ücret bekâr bir asgari ücretli için net bin 300 lira 99 kuruşa tekabül ediyor. Daha ilk günlerde, Ekim ayından itibaren net asgari ücretin bir miktar düşeceği konuşulmaya başlanmıştı. Hükümet tarafından yapılan açıklamalarda hep buna izin verilmeyeceği, çalışmaların devam ettiği ifade ediliyordu.
Ve nihayet o günlere geldik. Çıkarılan bir yasa ile ilave asgari geçim indirimi formülüyle 2016 yılı için net asgari ücretin düşmesi engellendi. Bu, üç maddelik, 6753 sayılı yasa ile sağlandı. Yasa ekim sonlarına doğru çıktı ama geriye yönelik olarak ekim başından itibaren yürürlüğe girdi.
Bu hafta söz konusu yasal düzenleme kapsamında ilave asgari geçim indirim uygulamasına değineceğiz. Ancak bu konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle brüt asgari ücretten net asgari ücrete gidişte yapılması gereken kesintiler üzerinde duracağız.
KESİNTİLER
Brüt asgari ücretten yapılması gereken kesintileri üç başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan ilki, sosyal güvenlik primi ve işsizlik sigortası primi. Oranı toplamda yüzde 15. Yani işverenler, bin 647 liralık brüt asgari ücretten yaklaşık 247 lira prim keserek SGK’ya yatırıyorlar. Sadece işçiden kesilen değil, işveren bundan daha fazla kendi payına da SGK primi ödüyor.
Brüt asgari ücretten ikinci kesinti tutarı da damga vergisi. Oranı binde 7,58. Bu vergi de asgari ücrette 12,5 lira yapıyor ve işveren tarafından ücretten kesilip vergi dairesine yatırılıyor.
GELİR VERGİSİ
Üçüncü ve biraz daha karışık olan kesinti ise gelir vergisi. Brüt asgari ücretten SGK ve işsizlik sigortası işçi payı (247 lira) kesildikten sonra kalan yaklaşık bin 400 lira üzerinden gelir vergisi hesaplanıyor. Bu vergi de asgari ücretliden Eylül sonuna kadar yüzde 15 oranına göre yaklaşık 210 lira olarak hesaplandı.
Ancak işçiden vergi olarak kesilen tutar bu değil. Bir de asgari geçim indiriminden bahsetmek gerekiyor. Hesaplanan gelir vergisinden, kendisi, eşi ve çocukları için her yıl belirlenen tutarlarda indirim yapılması anlamına geliyor. Vergiden indirilecek tutar 2016 yılında işçinin evli olup olmadığına ya da çocuk sayısına bağlı olmak üzere en az 123,5 lira en fazla ise 210 lira olabiliyor.
Asgari geçim indirimi tutarı hesaplanan vergiden düşüldükten sonra bir vergi tutarı kalırsa bu tutar çalışanın ücretinden kesilerek vergi dairesine yatırılıyor. Asgari geçim indirimi uygulaması sayesinde ücretten kesilen vergi azaldığı, bazen de sıfırlandığı için çalışanın net ücreti, yararlanmayı hak ettiği asgari geçim indirimi kadar artmış oluyor.
Konuya bekâr asgari ücretli açısından bakarsak, hesaplanan 210 liralık gelir vergisinden 123,5 lira asgari geçim indirimi düşüldükten sonra kalan 86,5 lira gelir vergisi olarak işveren tarafından kesilerek vergi dairesine yatırılıyor.
Sonuçta brüt asgari ücretten işveren tarafından kesilen; 247 liralık SGK primi SGK’ya, 12,5 liralık damga vergisi ve 86,5 liralık gelir vergisi de vergi dairesine ödendikten sonra net bin 300 liralık asgari ücrete ulaşıyoruz.
SORUN NEREDEN ÇIKIYOR?
Eylül’e kadar yukarıdaki hesaplamada olduğu gibi bekâr bir çalışan için net asgari ücret bin 300 lira (tam olarak 1.300,99 lira) olarak uygulandı. Ancak gelir vergisi sabit oranlı değil. Yüzde 15 oranıyla başlıyor gelir arttıkça bu oran yükseliyor.
İlk dilim yani yüzde 15 oranının uygulanacağı tutar 12 bin 600 lira. Bu tutarı aşınca (30 bin liraya kadar) gelirden yüzde 15 yerine yüzde 20 oranında gelir vergisi kesilmesi gerekiyor.
İşte sorunun kaynağı bu. Gelir vergisi tarifesinin ilk diliminin çok düşük olması. Bu problem aslında önceki yıllarda da vardı. Ancak genellikle sadece aralık ayında karşımıza çıkıyordu ve etkisi bu kadar büyük olmuyordu. Bu yıl asgari ücretin yüzde 30 artması, bunun yanında gelir vergisi tarifesinin ilk
diliminin ise sadece yüzde 5 oranında artması bu sonucu doğurdu.
GEÇİCİ ÇÖZÜM
6753 sayılı yasa ile gelir vergisi yasasına eklenen geçici bir madde ile sorun 2016 yılı için çözülmüş oldu. Asgari ücretle veya biraz üzerinde çalışanların net ücretleri bin 300 liranın altına düşmeyecek. Bu da ilave asgari geçim indirimi verilmek suretiyle sağlandı yani farkı devlet yüklenmiş oldu.
Buna göre 2016 yılı Ekim, Kasım ve Aralık aylarına ilişkin net ücretleri bin 300 liranın altına düşen hizmet erbabının ücretleri ilave asgari geçim indirimi ile bin 300 liraya tamamlanacak.
Örneğin bekâr bir asgari ücretlinin Kasım ve Aralık ücretine ilişkin hesaplama aşağıdaki şekilde olacaktır. Ekim’de ise hesaplanan gelir vergisi 279,97 lira, ilave AGİ tutarı 69,98 lira olarak dikkate alınacaktır.
Örnekteki ilave AGİ tutarı maksimum tutardır. Ücretlilerin çalışmayan eşi ve çocukları dikkate alındığında yararlanılan AGİ tutarı artacağından ilave AGİ tutarı azalacak hatta bazı durumlarda sıfır olacaktır.
Hesaplanan ilave asgari geçim indirimi “Asgari Geçim İndirimi Bordrosu”nda hesaplanan asgari geçim indirimine ayrıca ilave edilecek. Toplam asgari geçim indirimi de ücret ödemesinin yapıldığı döneme ilişkin ücret bordrosunun “Asgari Geçim İndirimi” satırına aktarılacak.
Bu şekilde hesaplanan ilave tutar dahil toplam asgari geçim indirimi (örnekte 193,53 lira), hizmet erbabının ücreti üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecek. Mahsup işleminin yapılabilmesi için, söz konusu tutarın ücretlilere ödenmiş olması gerekiyor.
BİN 300'ÜN ALTINA DÜŞMEYENE YOK
Ancak hatırlatmakta fayda var. Gelir vergisi tarifesi nedeniyle ücretlerinde düşüş olsa dahi net ücretleri bin 300 liranın altına düşmeyenler bu uygulamadan yararlanamıyorlar. Ayrıca çalışanın ücret aldığı dönemde işe başlaması veya işten ayrılması, ücretsiz izin ve benzeri nedenlerle net ücretinin bin 300 liranın altına düşmesi durumunda ilave asgari geçim indirimi uygulanmayacak.
GELECEK YIL DA OLACAK MI?
Bu yıl için problem çözüldü dedik. Biraz da önümüzdeki yıla bakalım. Gelir vergisi tarifesinin gelir dilimleri genel kural olarak yeniden değerleme oranında artırılıyor. Henüz resmi olarak açık-lanmamakla birlikte 2016 yılı yeniden değerleme oranı belli oldu. Yüzde 3,83.
Yani yukarıda açıkladığımız sorunun çıkmasına neden olan 12 bin 600 liralık ilk dilim bu orana göre artacak ve 13 bin lira olacak. Asgari ücretin bu kadar artması durumunda bile 2017 yılında da aynı sorunla karşılaşacağız. Hatta asgari ücret daha fazla artarsa sorun ekim ayından önceye de gelebilecek. Belki de eylül ayından itibaren net asgari ücret tutarı azalacak.
NE YAPILABİLİR?
Geçici çözümler yerine sorunu tamamen ortadan kaldıracak bir çözüm de var elbette. O da Bakanlar Kurulu tarafından gelir vergisi tarife dilimlerinin asgari ücretteki bu sorunu ortadan kaldıracak seviyelere çekilmesi.
Bunun için bir yasal değişikliğe de gerek yok. Çünkü gelir vergisi yasası Bakanlar Kuruluna gelir vergisi tarife dilimlerini yüzde 50’ye kadar artırabilme yetkisi vermiş durumda. Önümüzdeki yıl için bu yetki kullanılarak vergi tarifesinin buna göre belirlenmesi ve söz konusu problemin tarihin tozlu raflarına kaldırılması dileğiyle...