Tüketicilerin sağlıklı bir besin kaynağı olan ve fiyat avantajıyla öne çıkan Türk somonuna ilgisi artiyor. Buna bağlı olarak üretimini artıran firmalar, ihracatta da büyüyorlar. Bugün 90 bin tonluk üretimin gerçekleştiği sektörde, 47 ülkeye Türk somonu satılıyor.
28 Nisan-11 Mayıs sayısından
Sağlıklı beslenme trendleri, Omega-3 yağ asitleri açısından zenginliği ve protein kaynağı olması gibi faktörler son yıllarda Türkiye'de somon balığına olan talebi artırırken, yerli somon üretiminde ise adeta patlama yaşandı.
2014'te yaklaşık 4,6 bin ton yerli somon üretimi yapılırken, bu miktarın 17 kat artışla 2023 sonu itibarıyla 90 bin tona ulaştığı öngörülüyor. Üstelik Türkiye, somonda 47 ülkeye yaptığı ihracatla da önemli bir başarıya imza atmış durumda.
Özellikle Karadeniz Bölgesi'ndeki su koşulları ve iklim şartları somon yetiştiriciliği için ideal iklim özelliklerini karşılıyor. Somon yetiştiriciliği için kullanılan teknolojilerin gelişmesi ve modern tesislerin kurulması da üretim verimliliğini artırıyor. Türkiye'nin uluslararası pazarlarda rekabet edebilir hale gelmesiyle somon üretimindeki artışın paralel ilerlediğine vurgu yapan Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Sinan Kızıltan, "Somon ihracatı için mevcut pazarlardaki payımızı artırmak ve yeni pazarlara açılma eğilimindeki çalışmalar üretimi teşvik ediyor. İstatistiklere yansımamakla birlikte, 2023 yılında yaklaşık 90 bin ton somon üretimi gerçekleştiği tahmin ediliyor" diyor.
Bu yıl ise somonda üretim beklentisi 50 bin ton civarında. Üretimin azalmasında, girdi maliyetlerindeki artış karşında düşük kalan satış fiyatları nedeniyle bazı şirketlerin kapasite daralmasına gitmelerinin etkili olacağı düşünülüyor.
İHRACATTA RUSYA BAŞI ÇEKİYOR
Fiyat avantajıyla iç pazarda öne çıkan Türk somonu, birçok ülkeden alıcı buluyor. Öyle ki Türk somonunun 2023 yılında Rusyabaşta olmak üzere 47 ülkeye ihraç edildiğini söyleyen Kızıltan, "2024 yılının ilk çeyreğinde ise, Rusya, Vietnam, Japonya, Amerika başta olmak üzere 41 ülkeye ihracat gerçekleştirildi. İç piyasada da Türk somonuna yönelik ilgi genel olarak artmış durumda. Tüm dünya da olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenme trendlerinin ve deniz ürünlerine olan ilgi artış eğiliminde. Bununla paralel Türk somon tüketimi ve talebi de yükseliş gösteriyor" diye anlatıyor.
KARADENİZ'DE 90 İŞLETME VAR
Türk somonu üretimi, büyük oranda Karadeniz'de bulunan balık tesislerindeki kafeslerde gerçekleştiriliyor. Bingöl, Kahramanmaraş, Malatya, Sivas, Kayseri, Yozgat, Erzurum ve Erzincan gibi illerdeki tesislerde yetiştirilen alabalıkların, belirli bir grama ulaştıktan sonra Karadeniz'deki tesislere gönderildiklerini belirten sektörtemsilcileri, "Karadeniz'de yaklaşık 90 adet A somon yetiştiricilik işletmesi bulunuyor.
Ayrıca somon ihracatı yapan firma sayısı 2023 yılında 94 firmaya ulaşmış durumda. Ege Bölgesi'nde ise somon ihracatı yapan firma sayısı 27" diye anlatıyor.
İLK SOMON İHRACATINI GERÇEKLEŞTİRDİ
Bu alanda faaliyet gösteren pek çok şirket var. Kuzuoğlu Su Ürünleri de onlardan biri. Türk somonunu ilk ihraç eden şirket olarak bilinen Kuzuoğlu, sektörün büyük oyuncularından. Denizde yetiştirdiği somonlar Rize'nin Fındıklı ilçesindeki tesislerinde işleyen şirketin; Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Samsun, Giresun ve Sinop'ta deniz tesisleri var. Ayrıca Borçka Barajı'nda da yetiştiricilik yapıyor.
Temelli Hasan Kuzuoğlu tarafından atılan 400 çalı-şanlı şirket, üretiminin yüzde 90'ını Rusya başta olmak üzere Japonya ve Avrupa ülkelerine ihraç ediyor. Pazar çeşitlendirmesine gitmeyi planlayan şirketin yeni dönemdeki hedefi Çin pazarına giriş yapmak.
ŞİRKETLER KAPASİTELERİNİ DÜŞÜREBİLİR
Altaş Su Ürünleri şirketi de Ordu'da yaklaşık 20 yıldır Türk somonu üretimi gerçekleştiriyor. Yılda bin 500 tonluk Türk somonu ürettiklerini belirten Altaş Su Ürünleri Yönetim Kurulu Başkanı Selim Altaş, ihracat ağırlıklı çalıştıklarını söylüyor. Rusya'ya somon ihraç ettiklerini belirten Altaş, şu konuda dikkat çekiyor: "Biz başladığımız yıllarda bu alanda çok üretici yoktu.
O nedenle kârlı bir alandı şirketler açısından. Şimdi çok fazla şirket bu alanda faaliyet gösteriyor. Bugün yüzde 40'a yakını ithal girdilerle üretim yapıyoruz ve özellikle son iki yıldır çok fazla üreticinin bu alanda giriş yapması nedeniyle rekabette zorlanıyoruz. Bu nedenle biz de dahil pek çok üreticinin önümüzdeki dönemde kapasite düşüşüne gitmesi söz konusu olabilir."
YÜZDE 80'İNİ İHRAÇ EDİYOR
Su ürünleri yetiştiriciliğine 2019 yılında başlayan Sağdıçlar Grup da markalı Türk somonu üreten ve ihraç eden bir diğer şirket. Şirket, bu alandaki ilk yatırımı olan Artvin Arhavi'deki Türk somonu üretim çiftliğinden sonra iç sularda da somon adayı yetiştirme çiftlikleri yatırımları gerçekleştirmiş bulunuyor.
Arz-talep dengesine göre değişmekle birlikte yılda bin ila bin 700 ton arasında Türk somonu ürettiklerini belirten Sağdıçlar Grup İcra Kurulu Üyesi Yalçın Şirin, "Bando Seafood markamız ile satışı yapıyoruz. Üretimimizin yüzde 15-20'sini iç pazara sunuyoruz. Market ve horeca kanallarına hizmet veren ileri işleme tesisimiz bulunuyor. Üretimimizin yüzde 80'inden fazlasını da Rusya başta olmak üzere, Azerbaycan, ABD ve Almanya'ya ihraç ediyoruz" diyor.
İthal somona göre daha az yağlı olan Türk somonunun, lezzeti ve uygun fiyatıyla iç pazarda tüketiciler tarafından beğenildiğine değinen Şirin, "Türk somonu üretimine başlanmasıyla birlikte Norveç somonu ithalatında bir düşüş gözlemliyoruz. Bu durum, tüketicilerin Türk somonuna olan ilgisinin artığı gerçeğini de destekliyor" diye ekliyor.
Bakanlık 2018’de adını ‘Türk Somonu’ yaptı
‘Oncorhyncus mykiss’ bilimsel adına sahip olan Gökkuşağı alabalıkları, Salmonidae ailesine ait ve geniş bir yetiştirme aralığına sahip. Öyle ki barajlarda, göllerde ve denizlerde istenilen büyüklük ve ağırlıkta yetiştirilmeleri mümkün. Bu balıklar, anadrom balıklar olarak biliniyor.
Yani yaşamlarının bir kısmını tatlı sularda geçirip ardından denizlere göç ediyorlar. Üreme dönemlerinde ise tekrar tatlı sulara geri dönüyorlar. 2018 yılında Tarım ve Orman Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü, su ürünleri üretici birliklerinin talepleri doğrultusunda başlatılan bir proje ile Türkiye’de yetiştirilen ve ihraç edilen bu balık türlerinin ticari isimlerinin ‘Türk Somonu’ olarak değiştirilmesine karar verdi.
Kolay erişim tüketimi artırdı
- Sağlıklı bir yaşam tarzının önemli bir parçası olarak Türk somonu, omega-3 yağ asitleri bakımından zengin bir besin kaynağı. Bu nedenle, sağlık bilincinin artmasıyla birlikte Türkiye’deki tüketiciler Türk somonun faydalarını daha fazla takdir etmeye başladı.
- Restoranlar, marketler ve süpermarketlerde somon ürünlerinin çeşitliliği artıyor. Restoranlarda somon tabakları ve somon bazlı yemeklerin menülerde daha sık görülmesi, tüketicilerin somona olan ilgisini artırıyor.
- Omega-6 açısından zengin olan, ülkemizde ‘yerli somon’ veya ‘Karadeniz Alası’ olarak da bilinen ‘Türk Somonu’ üretimindeki artış, yerel üretimin desteklenmesi ve taze somonun daha kolay erişilebilir olması da tüketicilerin ilgisini artırıyor.