ARAM EKİN DURAN SİBEL ATİK
eduran@ekonomist.com.tr satik@ekonomist.com.tr
Önümüzdeki birkaç yıl içinde Diyarbakır'dan Hakkari'ye, İğdır'dan Şanlıurfa'ya hayata geçirilecek yatırımlarla yüzbinlerce yeni istihdamın önü açıldı. Programa ilişkin kesin sonuçlar Kalkınma Bakanlığı tarafından nisan ayı içerisinde açıklanacak. Ekonomist Dergisi olarak, bakanlığın açıklamasından önce il il yapılan başvuruları araştırdık.
Tabloları görmek için görsellere tıklayın.
23 ilin Yatırım Destek Ofisleri'nden aldığımız verilere göre, Kalkınma Bankası'na yapılan başvurular hariç 23 ilde toplam 32,5 milyar TL'lik yeni yatırım başvurusu gerçekleşti. Bu yatırımların hayata geçmesiyle direkt olarak 158 bin yeni istihdam yaratılacak. Diyarbakır tekstil, Şanlıurfa ayakkabı, Muş tarım, Van lojistik üssü olacak.Yıllardır terörün gölgesinde kalan ve gerek sosyal gerekse ekonomik kalkınmayı bir türlü yakalayamayan Doğu ve Güneydoğu illeri Cazibe Merkezleri Programı’yla yatırımcının odağına girdi. Hükümetin ocak ayında açıkladığı ve Kalkınma Bakanlığı yönetiminde ilerleyen Cazibe Merkezleri Programı çerçevesinde bölgede belirlenen 23 ile yatırım için yapılan başvuruların toplamı tahminen 82 milyar TL’yi buldu.
Öyle ki bu rakam beklenenin üzerinde yatırımcı ilgisini ortaya koydu. 27 Şubat tarihinde başvuruların bittiği Cazibe Merkezleri Programı için kalkınma ajanslarına bağlı yatırım destek ofisleri ve Kalkınma Bankası’na yapılan başvuruların nihai sonuçlarının nisan ayında açıklanması bekleniyor.
Bakanlığın nisan ayında açıklama-sı beklenen çalışması öncesinde Ekonomist Dergisi olarak 23 ile tek tek ulaştık. Bu illerin bağlı oldukları Kalkınma Ajansları ve illerin yatırım destek ofislerine ulaşarak yapılan başvuruları derledik.
Yaptığımız araştırmaya göre, direkt iller üzerinden yapılan başvuruların toplamı 2 bin 128’e ulaştı. Direkt başvuruların toplam yatırım tutarı ise 32,5 milyar TL’yi buldu. Kalkınma Bankası’na yapılan başvurularla bu rakamın çok daha yukarıya çıkması bekleniyor. Hazırladığımız araştırmanın sonuçlarına göre, en büyük ilgi ise 5,5 milyar TL’lik yatırım başvurusuyla Diyarbakır’a gösterilmiş bulunuyor.
BEKLENENİN ÜZERİNDE BAŞVURU
Cazibe Merkezleri’ne olan bu yüksek ilgi yatırıma dönüşecek mi, bunu zaman gösterecek. Fakat yapılan başvuruların sayısı umut veriyor. Bölge temsilcileri ve bakanlık beklenenin üzerinde bir ilgiliyle karşılaşıldığını ifade ediyor. Bölgedeki yeniden yapılanma süreci, yükselen döviz kuru ve artan maliyetler yatırımcı için bölgeyi cazip hale getirirken, sunulan desteklerin de daha önceki hiçbir teşvikle karşılaştırılamayacağı ve cazibeyi bu durumun artırdığı kaydediliyor.
Yüksek yatırımcı ilgisini ilk sonuçlar doğrultusunda değerlendiren Kalkınma Bakanı Lütfü Elvan’ın açıkladığı verilere göre, 23 ili kapsayan Cazibe Merkezleri Programı’nda en fazla başvuru Erzurum, Malatya, Elazığ, Şanlıurfa ve Diyarbakır'a yapıldı. 82 milyar liralık yatırım başvurusu olduğunu açıklayan Bakan Elvan, bu başvurularla toplam istihdamın 350 bini aşmasının öngörüldüğünü söyledi.
Yapılan başvurulara göre gıda sektöründe çok yoğun bir talebin olduğuna da işaret eden Elvan, 1 milyar lira üstü yatırım yapmak isteyen beş, 500 milyon lira ile 1 milyar arası yatırım yapmak isteyen dokuz, 100-500 milyon lira arasında yatırım yapmak isteyen de 108 firmanın başvurusu olduğunu açıkladı.
HEDEF KÜMELENME
İmalat sanayiine ve çağrı merkezlerine verilen destekler, 23 ilde kümelenme sağlamayı da amaçlıyor. Hatta Doğu illerinin yer aldığı 6. Bölge teşvikleri de bu programla birleştiriliyor. Öne çıkan sektörler ise emek yoğun ve hammaddeye dayalı alanlar olarak sıralanıyor.
Tekstil sektörü için Malatya başı çekerken, Adıyaman, Batman, Siirt, Şırnak, Van, Urfa, Diyarbakır, Bayburt gibi kentler de bu alandaki fırsatlarıyla öne çıkıyor. Bu iller için en önemli nokta, ucuz işgücü potansiyeli olarak ifade ediliyor.
Bunun yanı sıra gıda ve hayvancılık konusu da bölge yatırımlarında gözde. Elazığ, Tunceli, Bingöl, Erzincan, Iğdır ve Kars hayvancılık ve gıda endüstrisi yatırımlarına kapı aralıyor. Öne çıkan bir diğer sektör olan madencilikte Ağrı, Kars, Hakkari dikkati çekiyor. Her ne kadar ihtisaslaşma henüz istendiği gibi yapılamasa da kümelenmeyi güçlendirerek yan sanayii altyapısının da oluşturulması planlanıyor.
DESTEKLERE KARŞILIK VERİLDİ
Yatırımcı için bölgenin sunduğu fırsatlardan daha çok tabii ki desteklerin içeriği önemli. Öncelikle Kalkınma Ajansları’na bağlı yatırım ofisleri veya Kalkınma Bankası üzerinden yapılan başvurularda, ön koşul yüzde 30 öz kaynak varlığının olması. Fizibilite çalışması ücretsiz olarak kamu tarafından karşılanırken, ücretsiz yatırım danışmanlığı da alınabiliyor.
Programın yatırım için en büyük avantajlarından biri bedelsiz yatırım yeri tahsisi. Buna göre yatırım yapılacak alanda arsa tahsisini devlet yapıyor. Öncelikli olarak OSB’den, burada yer yoksa OSB dışında bir alandan arazi tahsis ediliyor.
Desteğin en dikkat çekici kısmı ise bina yapımında yatırımcılara alternatifler sunulması. Yatırımcıya 10 milyon liraya kadar bina yapım desteği veriliyor ve sonrasında rayiç bedelinin yüzde 10’uyla kiralanabiliyor. Yatırımcılar dilerse 15 yıl sonrasında, nominal maliyet bedeli üzerinden binayı satın alabiliyor.
Bir diğer önemli destek de faizsiz yatırım kredisi imkânı. Yatırımda kullanılan ithal makine teçhizat için iki yılı ödemesiz altı yıl vadeli sıfır faizli kredi veriliyor. Yatırımda kullanılacak makine teçhizat yerliyse üç yılı ödemesiz 10 yıl vadeli ve sıfır faizli kredi veriliyor. Makine teçhizat için ayrıca teminat istenmiyor, makine teçhizatın kendisi teminat sayılıyor.
Dolayısıyla program yalnızca yatırım yapan firmalara değil, yerli makine ve teçhizat üretimi yapan firmalara da canlılık getirmeyi hedefliyor. İşletme sermayesi konusunda ise faiz indirimi uygulanıyor. Yatırımcıya danışmanlık hizmeti desteğinin yanı sıra çağrı ve veri merkezleri için ek olarak enerji desteği de sunuluyor.
BAŞVURULAR YEDİ AJANSA
Cazibe Merkezleri Programı’nda başvuruların toplandığı yedi kalkınma ajansı var. 23 ilin bağlı olduğu yedi kalkınma ajansı, kendi bölgelerinin fırsatlarını yatırımcılara sunmanın yanı sıra kendi destek programlarıyla yeni girişimcilere de önemli hibe destekleri veriyor. Bu ajanslardan biri olan Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA), yapılan başvurulara göre, 30 bine yakın istihdama kapı aralayacak. Van, Muş, Bitlis ve Hakkari illerini kapsayan DA-KA’ya toplamda 1,5 milyar TL’nin üzerinde başvuru oldu. Bu bölgede en büyük yatırımı ise Van aldı.
Ağrı, Ardahan, Iğdır ve Kars illerinin yer aldığı Serhat Kalkınma Ajan-sı’na ise 1 milyar 650 milyon TL’lik yatırım başvurusu yapıldı. Özellikle tekstil, gıda ve hayvancılık sektörlerinin öne çıktığı bölgeye yapılan başvuruların istihdama katkısının 3 bin 500’ün üzerinde olması bekleniyor.
Serhat Kalkınma Ajansı’ndan aldığımız bilgiye göre, Cazibe Merkezleri Programı’nın yanı sıra küçük işletmeler için de bu yıl 19 milyon TL’lik kaynak ayrıldı. Bu bütçe sayesinde Cazibe Merkezleri Programı’na başvura-mayan küçük ölçekli girişimciler de desteklerden paylarına düşeni alacak.
KARACADAĞ LİDER OLDU
Cazibe Merkezleri Programı kapsamında en fazla yatırım alan illerden Diyarbakır ve Şanlıurfa’nın yer aldığı Karacadağ Kalkınma Ajansı’na 500’e yakın başvuru oldu. Yaklaşık 9,5 milyar TL’lik yatırım başvurusu alan bu iki ilde 32 bin civarında yeni istihdam öngörülüyor.
Karacadağ Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Hasan Maral, Diyarbakır ve Şanlıurfa’da faaliyet gösteren yatırım destek ofisleriyle hem bölge içinde bilgilendirme toplantıları yaptıklarını hem de bölge dışındaki sanayi illerinde bilgilendirme yapıldığını söylüyor. Yüz yüze bilgilendirme ve toplantılar sayesinde bugüne kadar 2 binden fazla yatırımcıya ulaştıklarını belirten Maral, ajansın destek programlarına da devam ettiğini iletiyor.
Büyük yatırımların yanı sıra KOBİ’leri ve girişimcileri de unutmadıklarını ve 2017’de önemli destekler sunmaya devam edeceklerini söyleyen Hasan Maral, güdümlü projelere 12 milyon TL hibe ve kredi desteği verileceğini açıklıyor. Maral, Cazibe Merkezleri Programı dışında verdikleri diğer destekleri şu sözlerle anlatıyor: “Ajans olarak 2017 yılı için öngördüğümüz destekler mali ve teknik olmak üzere iki kısımdan oluşuyor.
Bölgesel gelişmeyi hızlandırmak amacıyla, bölge planlarında ya da saha çalışmaları sonucunda belirlenen alanlar için bölgedeki girişimcilik ve yenilikçilik kapasitesini geliştirecek nitelikteki projelere Güdümlü Proje Destekleri yöntemiyle 12 milyon TL kaynak aktarılacak. Yine Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde faaliyet gösteren işletmeler için gerekli mevzuat düzenlemeleri yapılmasını müteakip faiz desteği ve faizsiz kredi desteği altında toplamda 2,2 milyon TL desteğe çıkılması planlanıyor. Teknik Destek Programı için de 2 milyon TL’lik kaynak ayrıldı.”
TARIMSAL ÜRÜNLER ÖNDE
Erzurum, Erzincan ve Bayburt’un yer aldığı Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı’na (KUDAKA) ise yatırım destek ofisleri aracılığı ile 193 başvuru yapıldı. Yaklaşık 3 milyar TL’yi bulan yatırımlarda yüksek irtifa ve bozulmamış doğal yapıdan kaynaklanan ayırt edici özelliklere sahip tarımsal ürünlere yapılan yatırımlar öne çıkıyor.
KUDAKA’dan yapılan açıklamaya göre, başta nitelikli ve ayırt edici özellikteki ürünler olmak üzere tarımsal üretimin miktar ve kalitesinin artırılması, bölgede üretilen hammaddenin işlenerek katma değerli ürün halinegetirilmesi hedefleniyor.
Bunun için Cazibe Merkezleri Programı’nın yanı sıra iş ve yatırım ortamının geliştirilmesi, bölgedeki kamu ve özel sektör kuruluşlarının ihtiyaç duydukları alanda projelerin gerçekleştirilmesi amacıyla önemli bir kaynak da ayrılmış durumda. 2017 yılı içerisinde uygulamaya konulması planlanan mali ve teknik destek programları çerçevesinde 16 milyon 750 bin TL kaynak ayrılmış bulunuyor.