Zira özellikle geniş tanımlı işsizliğin yüzde 30’a dayanmış olması, iş hayatına katılmayan ve iş bulmaktan umudunu kesmiş olan 10 milyonu aşkın kişi olduğunu gösteriyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı son verilere göre Türkiye’de işsizlik oranı Kasım 2024’te bir önceki aya göre 0,1 puan azalarak yüzde 8,6 seviyesinde gerçekleşti. Genç nüfus işsizliği yüzde 15,8 olarak izlenirken, geniş tanımlı işsizlik yüzde 28,2 olarak kaydedildi. Geniş tanımlı kadın işsizliği ise tarihi zirvesini gördü ve yüzde 38,3 olarak kayıtlara geçti. 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı 2024 yılı kasım ayında bir önceki aya göre 84 bin kişi azalarak 3 milyon 72 bin kişi oldu. İşsizlik oranı erkeklerde yüzde 7,0 iken kadınlarda yüzde 11,7 olarak tahmin edildi.
Ekonomist’in 19 Ocak - 1 Şubat 2025 tarihli sayısından
HEM İSTİHDAM HEM İŞSİZLİK AZALDI
İstihdam edilenlerin sayısı 2024 yılı kasım ayında bir önceki aya göre 168 bin kişi azalarak 32 milyon 748 bin kişi, istihdam oranı ise 0,2 puan azalarak yüzde 49,6 oldu. Bu oran erkeklerde yüzde 67,1 iken kadınlarda yüzde 32,4 olarak gerçekleşti. Aynı dönemde, 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı bir önceki aya göre 0,5 puan azalarak yüzde 15,8 oldu. Bu yaş grubunda işsizlik oranı; erkeklerde yüzde 11,9, kadınlarda ise yüzde 23,0 olarak tahmin edildi. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel iş gücü ve işsizlerden oluşan atıl iş gücü oranı 2024 yılı kasım ayında bir önceki aya göre 0,6 puan artarak yüzde 28,2 oldu. Zamana bağlı eksik istihdam ve işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 18,5 iken işsiz ve potansiyel işgücünün bütünleşik oranı yüzde 19,4 olarak tahmin edildi. Rakamlara daha yakından bakıldığında, geniş tanımlı işsizlik oranlarının pandemi dönemi oranlarına yakın seyrediyor olması dikkat çekiyor. 2014-2020 arası yüzde 15-20 aralığında seyreden geniş tanımlı işsizlik, pandemi döneminde yüzde 25 seviyesinin üstüne çıkmıştı.
11,4 MİLYON GENİŞ TANIMLI İŞSİZ VAR
TÜİK verilerinden yararlanarak yapılan hesaplamaya göre mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsiz sayısı Kasım 2024’te 11 milyon 436 bin kişiye çıkmış oldu. Böylelikle 2022, 2023 ve 2024 Kasım dönemlerinde dar ve geniş tanımlı işsizlik arasındaki makas genişlemeye devam etti.
2022 Kasım’da dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 10,2 ve resmi işsiz sayısı 3 milyon 563 bin iken, geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 20,8 ve geniş tanımlı işsiz sayısı 7 milyon 867 bin düzeyindeydi. Kasım 2023’te ise dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 9 ve resmi işsiz sayısı 3 milyon 133 bin, geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 22,6 ve geniş tanımlı işsiz sayısı da yüzde 8 milyon 666 bindi. Son iki yılda dar tanımlı işsiz sayısı 491 bin kişi azalmış gibi görünse de geniş tanımlı işsiz sayısı 3 milyon 569 bin kişi arttı. Ekonomide çarkların yavaşlayacağı 2025 döneminde geniş tanımlı işsizlere yenilerinin ekleneceğini öngörmek ne yazık ki zor değil.
SANAYİ ÜRETİMİNDE DARALMA SERİSİ BİTTİ
Sanayi üretiminde yıllık daralma serisi kasım ayında son buldu. TÜİK verilerine göre, yıllık bazda Kasım 2024’te sanayi üretimi yüzde 1,5 arttı. Aylık bazda ise artış yüzde 2,9 ile Mart 2023’ten bu yana en hızlı artışa işaret etti. Sanayi üretiminde haziran ayından sonra yıllık bazda kasım ayına kadar daralma gerçekleşmişti. Sanayinin alt sektörleri incelendiğinde, 2024 yılı kasım ayında madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6,6 azaldı, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 1,2 arttı ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 11,1 arttı.
BÜTÇE ARALIKTA REKOR AÇIK VERDİ
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre, merkezi yönetim bütçesi aralık ayında 829,2 milyar TL açık verirken; 2024 yılında bütçe açığı 2,1 trilyon TL oldu. Orta Vadeli Program’da (OVP) yer alan verilerden yapılan hesaplamaya göre, 2024’te bütçe açığının milli gelire oranı yüzde 4,8 olarak gerçekleşti. Son OVP’de bu oranın yüzde 4,9 olması öngörülüyordu. Böylelikle OVP hedefiyle paralel bir gerçekleşme görüldü.
BÜTÇE GİDERLERİ YÜZDE 63,6 ARTTI
Öte yandan enflasyon hedefinin yüzde 33 olarak belirlendiği bir yılda faiz dışı kamu harcamalarının yüzde 63’ten fazla artması dikkat çekti. Aslında bu sonuç, halkın neden enflasyonun istikrarlı biçimde düşeceğine inanmadığını da açıkça gösteriyor. 2024 yılı Ocak-Aralık döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 63,6 oranında artarak 10 trilyon 777 milyar 9 milyon TL olarak gerçekleşti. Bütçe gelirleri 8 trilyon 670,9 milyar TL ve bütçe açığı 2 trilyon 106,1 milyar TL olurken, faiz dışı bütçe giderleri 9 trilyon 506,6 milyar TL ve faiz dışı açık ise 835,7 milyar TL olarak gerçekleşti. Merkezi yönetim bütçesi 2023 yılı Ocak-Aralık döneminde 1 trilyon 380 milyar 450 milyon TL açık vermiş iken 2024 yılı Ocak-Aralık döneminde 2 trilyon 106 milyar 145 milyon TL açık vermiş oldu. Merkezi yönetim bütçe gelirleri Ocak-Aralık dönemi itibarıyla 8 trilyon 670 milyar 863 milyon TL olarak gerçekleşti.
CARİ DENGEDE TABLO BOZULUYOR
Cari denge beş aylık fazla serisinin ardından ilk kez aylık bazda açık verdi. Yine de Türkiye’de cari işlemler açığı, kasım ayında 2,87 milyar dolar ile 3,35 milyar dolarlık beklentinin altında kaldı. Böylelikle cari dengede mayıs ayından sonra ilk kez aylık açık kaydedildi. Zaten daha önce yaptığımız analizlerde, cari dengedeki iyileşmenin konjonktürel olduğunu, 2024’ün son aylarından itibaren cari açığın geri döneceği tespitinde bulunmuştuk. Zira 2024’ün ikinci yarısında yaşanan cari dengede başarı, Türkiye’nin üretim ve ihracattaki başarısından çok dış ticaretteki yavaşlama ve emtia fiyatlarındaki yatay seyirden kaynaklandı. 2024 sonunda cari açığın GSYH içindeki payının yüzde 1,7 düzeyinde gerçekleşmesi beklenirken, OVP’de 2025 yılında cari açığın GSYH içindeki payı yüzde 2 olarak öngörülüyor. 2025’teki belirsizlik ortamının nereye doğru evrileceği belirleyici olacak.
12 AYLIK AÇIK 7,4 MİLYAR DOLAR
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre, kasım’da 12 aylık açık 7,4 milyar dolara yükseldi. Ekim ayında 12 aylık açık 7,1 milyar dolar düzeyindeydi. Yıllıklandırılmış verilere göre ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret dengesi de 54,6 milyar dolar açık verdi. TCMB verilerine göre, çekirdek denge de olarak altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 3,4 milyar dolar fazla verdi. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı 5,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. Hizmetler dengesi kaynaklı net girişler kasımda 3,7 milyar dolar seviyesinde kaydedilirken bu kalem altında taşımacılık hizmetleri ve seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler sırasıyla 1,3 milyar dolar ve 2,6 milyar dolar oldu. 2024 yılı kasım ayı yıllıklandırılmış cari açığın finansmanına net doğrudan yatırımlar 4,2 milyar dolar, net portföy yatırımları 14,1 milyar dolar ve krediler 24,6 milyar ABD doları katkı verdi. Net efektif ve mevduatlar 8 milyar dolar, ticari krediler 4,9 milyar dolar negatif yönlü etki etti. Merkez Bankası net rezerv artışı 4 milyar dolar oldu.
Kasım ayında ise doğrudan yatırımlar kaynaklı net girişler 582 milyon dolar olarak kaydedildi. Yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’ye toplam doğrudan yatırımları 1,1 milyar dolar artarken, yurt içi yerleşiklerin yurt dışındaki doğrudan yatırımları 557 milyon dolar arttı.