11 maddede uzaktan çalışma yönetmeliği: İşçi ve işverenler nelere dikkat etmeli?

17 Mart 2021

Koronavirüsle ile dünya genelinde olduğu gibi Türkiye'de de milyonlarca çalışan 'uzaktan çalışma' modeli ile tanıştı. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 10 Mart'ta uzaktan çalışmaya ilişkin esasları belirleyen yönetmelik yayımladı. İşçi ve işverenler bu geçişte nelere dikkat etmeli? Ey Türkiye Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci, yönetmeliği 11 kritik başlıkta mercek altına aldı.

Halk arasında home office veya evden çalışma olarak bilinen “uzaktan çalışma” özellikle Covid -19 döneminde tüm dünyada en sık başvurulan çalışma yöntemlerinden biri oldu. Globalleşme ile birlikte iş dünyasının rekabette dezavantajlı duruma düşmemesi, gelişen teknoloji ve maliyet avantajı gibi nedenlerle esnek çalışma modelleri yaygınlaşmış bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanununa a-tipik çalışma modellerden uzaktan çalışma 2016 yılında eklendi. Ancak konu ile ilgili beklenen yönetmelik ise ancak 5 yıl sonra 10.03.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu haftaki yazımızda yönetmelik bağlamında uzaktan çalışma prensipleri ile işçi ve işverenlerin dikkat etmeleri gereken hususlara yer vereceğiz.

EY Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci

1. Uzaktan çalışma ve uzaktan çalışan nedir? İşyeri tanımı değişti mi? Karma bir çalışma modeli kurulabilir mi?

Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir. Dolaysıyla bu çalışma yönteminde işin görüleceği yer çalışanın evi olabileceği gibi başka bir lokasyon da olabilmektedir. Ancak yapılan iş işveren tarafından yürütülen iş organizasyonu kapsamında ifa edileceği için hizmet akdi ilişkisi kesintiye uğramayacaktır. İş Kanununda işyeri; işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlardan oluşur denilmektedir. Artık işçinin işini uzaktan ifa ettiği bu yerler de işyeri tanımı kapsamında kabul edilmelidir.

Uzaktan çalışan ise iş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak ine getiren işçiyi ifade eder. Bu tür bir ilişki haftalık tüm çalışma süresini kapsayabileceği gibi kısmi olarak da bu tarz bir ilişki kurulmasının önünde bir engel bulunmamaktadır.

2. Uzaktan çalışma sözleşmeleri mutlaka yazılı yapılmalıdır

Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılır ve sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.

Dolayısıyla esasları yazılı bir sözleşme ile ortaya konulup taraflarca imzalanmadan uzaktan yapılan çalışmalar mevzuat anlamında uzaktan çalışma kabul edilmeyecektir.

3. Çalışma Mekânı

Uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenmelidir.

4. Malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımı (m.7)

Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilir. İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanır.

5. Üretim maliyetlerinin karşılanması

İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.

6. Çalışma süresinin belirlenmesi - Fazla Mesai

Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilir. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır.

7. İletişim

Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından belirlenir.

8. Verilerin korunması

İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirir ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri alır. İşveren, korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirler. Verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.

9. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınması

İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda;

çalışanı bilgilendirmekle,

gerekli eğitimi vermekle,

sağlık gözetimini sağlamakla ve

sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla
yükümlüdür.

10. Uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler

Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz.

11. Uzaktan çalışmaya geçiş

İş İlişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilir. Hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, uzaktan çalışmaya geçmek amacı ile uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir. Mevcut çalışanlar için sözleşmede esaslı değişiklik anlamına gelir. İşçiler 6 iş günü içerisinde kabul ederse geçerlidir.

Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz.

İşçiler uzaktan çalışma taleplerini nasıl iletecek? İşçinin uzaktan çalışma talebi yazılı olarak yapılır. İşçinin uzaktan çalışmaya geçiş yapma talebinin değerlendirilmesi sonucu, otuz gün içerisinde, işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilir. Talebin kabul edilmesi halinde 5'inci maddede belirtilen hususlara uygun şekilde sözleşme yapılır. Uzaktan çalışmaya geçen işçi , tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirir.

Sonuç;

Özellikle Covid döneminde mevcut iş sözleşmelerinde bir yenileme, ek protokol yapılmadan sürdürülen evden çalışma uygulamalarının yeni yönetmelik hükümleri dikkate alınarak acilen gözden geçirilmesi gerekmektedir. Yönetmelik maddeleri incelendiğinde bu çalışma ilişkilerinin kurulması ve yürütümünde işçi ve işverenin anlaşmasının ön plana tutulduğu görülmekle birlikte pek çok sorunun cevabı maalesef bulunmamaktadır. İşçiye hangi iş ve malzemelerin teslim edileceği, üretim maliyetlerine katılımın nasıl ayarlanacağı, iletişimin nasıl kurulacağı, uzaktan çalışmaya geçiş, verilerin korunması, evde iş kazası, fazla mesai, yol-yemek yardımı gibi pek çok konu ileride yargıya taşınmaya aday görülmektedir. Bu bakımdan şirketlerin yapılan iş ve çalışana göre farklılık arz edecek geçiş hükümlerini düzenlerken uzman desteği almaları ileride karşılaşabilecekleri riskleri minimize etmeleri bakımından önemlidir.

Aynı şekilde çalışanların da bu tür bir çalışmada kendi hak ve yükümlülüklerini dikkate alarak sözleşmeye imza atmaları gerekir. Mevcut çalışanların işverenden gelebilecek uzaktan çalışma teklifini 6 iş günü içinde kabul/red etme süreleri bulunmaktadır. Bu yeni çalışma teklifi sözleşmede esaslı değişikliği içerdiğinden işçilerin kabul etme zorunluluğu bulunmamaktadır. İşverenin ısrarı halinde ise işçinin haklı nedenle feshi söz konusu olabilecektir. Bu anlamda uzaktan çalışma akitlerinin her iki tarafında hak ve menfaatini koruyacak şekilde, objektif iyi niyet kuralları çerçevesinde ve hakkaniyetli olarak kurulması önem taşımaktadır.