SİBEL ATİK satik@ekonomist.com.tr
AYŞEGÜL SAKARYA PEHLİVAN asakarya@ekonomist.com.tr
ÖZLEM BAY YILMAZ obay@ekonomist.com.tr
LEVENT GÖKMEN DEMİRCİLER lgokmen@ekonomist.com.tr
Dünya ekonomi tarihinin belki de en belirsiz döneminden geçiyoruz. Sağlık sorunu olmanın ötesine geçerek küresel çapta ekonomik ve toplumsal bir krize dönüşen Covid-19, hükümetlerin, kurumların ve şirketlerin 2020'ye ilişkin yaptıkları tüm planları alt üst etti.
Haziran ayında başlayan 'yeni normal' süreciyle birlikte hasar tespiti yapan şirketler şimdi ise yeni döneme uyum sağlamaya çalışıyor. A'dan Z'ye tüm alanlarda değişimlerin yaşandığı bu dönemde, pandemi dolayısıyla şirketlerin büyüme stratejileri de önemli bir boyutta etkilendi. Pandeminin yarattığı şok etkisini yeni yeni atlatan şirketlerin bir kısmı yeni normalde büyüme ve yatırım planlarını askıya almış durumda.
Tabloları görmek için görsellere tıklayın.
KPMG Türkiye Strateji ve Operasyonlar Şirket Ortağı Serkan Ercin, "Bundan birkaç ay öncesine kadar yeni yatırım ve şirket satın alma planı yapan ve hatta bu konularda oldukça ilerleyen şirketler bile salgın sonucunda strateji olarak mevcut faaliyetlerine odaklanmış, mevcut sermaye ve dış finansman kaynaklarını iş sürekliliğine adamış durumda" diyor.
Bu anlamda büyüme stratejisinde en önemli değişim elde olanı koruma, yani hasar tespiti trendinin yükselmesi olarak ön plana çıkıyor. Bununla birlikte, Ercin, 2020'nin ilk yarısında gerçekleşen çok sayıda yatırım işlemi nedeniyle Covid-19'un etkisinin tam anlamıyla hissedilmediğini düşünüyor.
Ancak Türk şirketlerine yatırım iştahı devam ediyor. Oyun, ödeme sistemleri, siber güvenlik, biyoteknoloji ve hizmet olarak yazılım (SaaS) şirketlerine yatırımların önümüzdeki dönemde de sürmesi bekleniyor.
KRİZİ FIRSATA ÇEVİRECEKLER
Tedarikten tüketici davranışlarına kadar pek çok şeyin değiştiği yeni dönemde yatırım planlarını masaya yatıran ve krizden çıkan fırsatları değerlendiren şirketler de var. Bazıları faaliyet gösterdikleri sektörlerde yatırım kararı alırken bazıları ise yeni fırsatları değerlendirmeye hazırlanıyor.
Zira kriz sadece kırılganlıkları değil, şirketler için yeni fırsatları da beraberinde getirdi. Değişen beklenti ve ihtiyaçları iyi analiz eden şirketler tüketici talepleri doğrultusunda erteledikleri planlarını öne çekti. Dijitalleşme, online ticaret, temassız teknolojiler, inovatif ürünler gibi alanlara yatırımlar arttı.
Bu süreçte üretim ve dijitalleşmenin önemi bir kez daha anlaşılırken, Anadolu Holding, dijitalleşmeye yaptığı yatırımlarla bu süreçte en dikkat çeken şirketlerden biri oldu. Migros ile gıda perakendesinde yer alan grup, içecek, tarım, sağlık gibi yatırımlarında da artan talebe doğru cevap verme gayretiyle yeni adımlar attı.
Anadolu'daki en güçlü gruplardan biri olan Sanko Holding ise koronavirüs salgınıyla büyüme hedeflerinde revizyona giderken, bu yıl mevcudu korumayı hedefliyor. 9,3 milyar TL ciroya sahip olan holding, tekstil, enerji ve çimentoda yeni yatırımlar, kapasite artışı ve yenileme yatırımları yapacak. Yenilenebilir enerji alanında da yatırımlarını hızlandırma kararı aldı.
1,1 milyar dolar büyüklüğe sahip olan Erdemoğlu Holding, polyesterin hammaddesini üretmek için kolları sıvadı. Polyesterin hammaddesi PTA üretimi için yatırım planlayan grup, halı sektöründe ise etkinliğini artırmak hedefiyle duvardan duvara halı üretimi için ek yatırımı gündeme aldı.
Grup yeni adımlarla, her türlü zorluğa rağmen 2020'de en az yüzde 20 büyüme öngörüyor. Erdemoğlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Erdemoğlu, "Yeni dönemde özellikle POY ve tekstüre olmak üzere duvardan duvara halı, parça halı ve geri dönüşüm tesisleri kurmak için çalışmaları hızlandırdık. Asıl planımız olan polyesterin hammaddesi PTA yatırımımız için de düğmeye basmış bulunuyoruz" diyor.
E-TİCARETTE YATIRIM PLANLIYOR
E-ticaret odaklı yatırımları gündemine alan bir diğer grup ise Özdilek... Perakende ve AVM yatırımlarıyla geçen yılı 3 milyar TL ciro yaparak kapatan Özdilek Holding, bu yıl büyüme planlarken, koronavirüsün ekonomiye vurduğu ağır darbeyle hedefini revize etti ve yüzde 30 kaybı göze aldı.
Grup, karantina günlerinde ilginin arttığı e-ticarette ise sadece üç aylık süreçte 10 kat büyüme elde etti. Özdilek Holding Onursal Başkanı Hüseyin Özdilek, koronavirüs sürecinde e-ticaret ekibini 10 kişiden 100 kişiye çıkardıklarını söylüyor.
Normalleşmeyle müşterilerin tekrar mağazalara uğrayacağını düşündüğünü de ifade ediyor. Özdilek, "Şu anda e-ticarette ciromuz 30 milyon TL seviyelerinde. Bu bizim için önemli. Dijital dönüşümü tamamlayarak cirodaki payını yüzde 25-30'a çıkarmayı planlıyoruz" diyor.
Doğanlar Yatırım Holding, hem faaliyet gösterdiği sektörlerde yatırım yaparken hem de yeni sektörleri inceliyor. Biyoenerji, biyokitle alanında yatırımlara devam etmeye hazırlanan holding, ayrıca güneş enerjisi ve seracılık alanına yatırım yapacak.
Pandemi sürecinde tarımın öneminin daha da anlaşıldığını söyleyen Doğanlar Yatırım Holding CEO'su ve Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan, "Fırsatlar ve devlet destekleri var. Bunları değerlendirmek istiyoruz" diyor. Mobilya sektöründe Doğtaş Kelebek markasıyla faaliyet gösteren şirket, 2020 büyüme hedefini yüzde 40'tan yüzde 50'ye çıkardı.
Yurtdışında Senegal'deki inşaat işini yeni bitiren şirket, Kenya ve Benin'de iki proje için haber bekliyor. Yurtiçinde ise Atatürk Havalimanı'na yakın arsası bulunan şirket, rafa kaldırdığı lüks konut projesini hayata geçirmeye hazırlanıyor.
YATIRIMLAR SÜRECEK
İGSAŞ, Yıldız Entegre ve Yıldız Demir Çelik gibi grup şirketleriyle faaliyetlerini sürdüren Yıldızlar Yatırım Holding, pandemi döneminde orman ürünlerinde ABD'den hammadde ithalatında sıkıntı yaşayınca yeni kararlara imza attı. Holding, pandemi sürecinde tedarikte yaşanan sorunlar nedeniyle endüstriyel orman kurmaya karar verdi.
Yıldızlar Yatırım Holding Yönetim Kurulu Üyesi Hakkı Yıldız, "Hammadde tedarikinde problem yaşıyoruz. Fakat iç piyasada böyle bir problem yaşamadık. Pandemi sürecinde iç pazar anlamında lojistik hizmet kesintisiz devam etti. Biz de bu durumdan kendi dersimizi çıkardık. Biz dışa bağımlı olmaktan kurtaracak hale dönmeliyiz. Yatırımsa yatırım..." diyor.
Akfen Holding ise bu dönemde ilginç bir süreç yaşadı. Kastamonu'daki Acacia Bakır Madeni İşletmesi ve 693 MW gücündeki yenilenebilir enerji santrallerinde beklenmeyen gelirler oluştu. Buna karşın otel yatırımları ve deniz ulaşımında ise gelirler, faaliyetlerin tamamen durması nedeniyle azaldı.
Akfen Holding CEO'su Selim Akın, bu nedenle pandeminin totalde çok büyük dalgalanmalar yaratmadığını söylüyor. Akın, "Pandemi döneminde Kastamonu'daki bakır şirketimiz üretime devam etti. İsparta ve Eskişehir şehir hastaneleri çalışmalarını sürdürdü. Enerji santrallerimiz ve Mersin Limanı hiç durmadı. Son dönem kredi faizlerinin düşmesiyle konut satışlarında hareket olunca biz de ağırlığı bu sektörlere verdik.
Bu sektörlerin büyümemize pozitif etkisi olacak" diyor. 2020 ve 2021 yılları için 8 milyar 32 milyon TL'lik yatırım planları olduğuna da değinen Akın, bunu hayata geçirmeye çalıştıklarını ifade ediyor. Bir yandan
da İDO gibi pandemiden olumsuz etkilenen şirketlerinin yaralarını refinansmanla sarmaya çalıştıklarını belirtiyor.
Toplam 23 ülkede 61 ofisi olan Arkas Holding'in ana iş kolları olan denizcilik, lojistik ve liman hizmetlerinde normalleşmeye geçiş aksiyon planı koordineli bir şekilde yürütülüyor. Şirket, dijitalleşme ve temassız operasyonun ağırlık kazandığı pandemi sürecinin başından bu yana tedarik zinciri ve sahada operasyonel faaliyetlerini aksatmıyor.
ANA İŞİNE ODAKLANDI
Yaşar Topluluğu, her yıl ülke büyüme oranının ve faaliyet gösterdiği sektörlerin ortalama büyüme oranlarının üzerinde büyümeyi hedefliyor. Bu yıl özelinde ise yüzde 10-15 oranında sürdürülebilir ve kârlı büyüme sağlamak şirketin ana hedefi.
2020 yılında bu büyüme hedefine ulaşmayı öngördüklerini söyleyen Yaşar Holding İcra Kurulu Başkanı Dr. Mehmet Aktaş, ancak farklı senaryolara göre hedeflerini dinamik olarak değerlendirmeyi sürdüreceklerini de belirtiyor.
Şirket, pandemi sürecinde başta gıda, içecek ve temizlik kağıtları olmak üzere tüm sektörlerde üretime devam etti. Aktaş, "Gelecekte, alacakların, piyasa risklerinin, net çalışma sermayesinin ve likiditenin etkin yönetimiyle pazar ve inovasyon odaklı, sürdürülebilir ve kârlı büyüme hedefimiz doğrultusunda, ağırlıklı olarak ana iş kollarımız olan gıda ve içecek ile boya iş kollarımızda yatırımlarımıza ve büyümeye devam edeceğiz" diye konuşuyor.
Koranavirüs vakalarının Türkiye'de ilk görüldüğü günden bu yana üretimde ve istihdamda büyüme hamlelerini sürdüren Dardanel, üretim kapasitesini yüzde 50, istihdamını ise yüzde 30 artırdı.
Bu büyüme ivmesini aynı şekilde sürdürmeyi hedefleyen şirketin 2020 yılı ciro hedefi 1 milyar TL. Yakın dönemdeki planları ise dünyadaki üç büyük deniz ürünleri üreticisinden biri olmak. Dardanel İcra Kurulu Başkanı Mehmet Önen, bu kapsamda yeni yatırım fırsatlarına ve satın almalara odaklandıklarını belirtiyor.
İNŞAAT PROJELERİNE DEVAM
İnşaat sektöründe Avrupa Konutları markasıyla ürettiği projelerle tanınan Artaş Holding de ana faaliyetlerine odaklanan gruplardan biri. Holding, perakende, turizm ve inşaat sektörlerinde faaliyet gösteriyor. AVM ve otel yatırımları ile de bilinen holding, önümüzdeki dönemde var olduğu sektörlerde yoluna devam etme planları yapıyor.
Artaş Holding Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Çetinsaya, yeni dönemde de faaliyette oldukları sektörlerde büyümeye devam edeceklerini söylüyor. Avrupa Konutları markasıyla çalışmalarına devam ettiklerini belirten Çetinsaya, şu anda üçü şantiye aşamasında olmak üzere beş konut projesi üzerinde çalışmalar yaptıklarını vurguluyor.
Mesa Holding'in yurtiçinde toplam 8,3 milyar TL yatırım büyüklüğüne sahip dokuz projesinde inşaat ve satışlar devam ediyor. Mesa Mesken Sanayi Yönetim Kurulu Başkanı Mert Boysanoğlu, konutun yanı sıra farklı sektörlerde de Mesa'yı marka haline getireceklerini vurguluyor.
Bu kapsamda öncelikle Mesa İmalat ve Mesa Proje'de belirlenen yeni hedeflere yönelik çalışmalara ağırlık verilecek. Boysanoğlu, önümüzdeki yıl içinde başlamayı planladıkları RES ve tarım alanlarında yatırım projeleri bulunduğunu da vurguluyor.
YENİ TESİS YATIRIMI YAPACAK
Deri temelli ivonatif işler yapmaya odaklanan İskefe Holding, halihazırda faaliyet gösterdiği sektörlerde büyümeye devam edecek. Salgın döneminde temeli atılan ikinci gıda jelatini fabrikasının yıl sonuna kadar bitirilmesi planlanıyor.
İskefe Avrupa Genel Müdürü Hakan Kaya, "Salgın döneminde Naturagen Kolajen markası raflardaki yerini aldı. Kolajen yatırımlarımız sürecek. Biz bünyesinde üç farklı AR-GE merkezi barındıran bir grubuz" diyor. Kaya, yeni dönemde hem yurtiçinde hem de yurtdışında yatırım yapacaklarını söylüyor.
Yeni normal döneminde Penti'nin en büyük değişimi retailer bir iş yapısından e-tailer yapıya geçmesi oldu. Bu dönemde e-ticarete artan talep ile önümüzdeki üç yıl içerisinde alınması hedeflenen aksiyonlar iki ay gibi kısa bir süre içerisinde gerçekleştirildi.
Mevcut mağazaların metrekarelerini büyütme planları da devam ediyor. Penti Yönetim Kurulu Başkanı Sami Kariyo, "Yeniden dönüşün hızına bağlı olarak mağazalarımızı birer deneyim merkezine dönüştürmek üzere yatırımlarımızda hız kesmeyeceğiz" diyor.
Tekstil sektöründe üretimden perakendeye ve markalı ihracata kadar her alanda faaliyet gösteren Orka Holding, kendi sektöründe altyapı çalışmalarına odaklanıyor.
Dijital altyapısını güçlendirmeye çalışan şirket, online ve offline'ı birleştirecek sistemlere yatırım yapıyor. Grubun patronu Süleyman Orakçıoğlu'na göre, tekstilde yeni normal, düşük stok ve yüksek terminli siparişler olacak.
YENİ ALANLAR
Babacan Holding, inşaat, müteahhitlik ve gayrimenkul alanlarında yatırımlar yapıyor. Babacan Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Babacan, önümüzdeki dönemde lojistik depo yatırımına yönelik çalışmalar da yürüteceklerini ve arazi geliştirme çalışmalarına ara vermeden devam edeceklerini söylüyor.
Çağdaş Holding, mevcut işlerine devam ediyor. Çağdaş Holding İcra Kurulu Üyesi Dağlarca Çağlar, "Şehir merkezinde rezidans ve otelden oluşan ikinci projemiz Swissotel Resort Bodrum Hill'de artık sona geliyoruz. Konut bölümünde son etap teslimlerinin 2021 tarihinde başlamasını, otel bölümünün ise 2021 sonunda hizmete açılmasını planlıyoruz" diye anlatıyor.
Erkanlı Holding, faaliyette olduğu sektörlerde entegre büyüme planları yapıyor. Şirket, bu sektörlerdeki yatırımlarını yurtdışına yayarak uluslararası boyuta da taşıyacak. İngiltere Cardiff öğrenci evi projesine ek Avrupa'da yeni yatırımlar planlıyor.
Erkanlı Holding Yönetim Kurulu Başkanı Rıza Erkanlı, yurti-çindeki ve yurtdışındaki çalışmalarını paralel yürütmeyi hedeflediklerini söylüyor. Öğrenci evleri yatırımlarının teşvik kapsamında olduğuna dikkat çeken Erkanlı, teşvikler sayesinde bu zorlu pandemi sürecinde de yatırımlarını sürdürdüklerini vurguluyor.
"DİJİTALLEŞMEYE ÖNEMLİ YATIRIMLAR YAPACAĞIZ"
"Yaşanan bu salgınla birlikte üretimin önemi daha çok anlaşıldı. Tarım, sağlık, eğitim, gıda alanlarındaki yatırımlar artık daha da önemli ve devletin bu alanlarda etkin bir destek sunması gerekiyor. Biz holding olarak bu süreçte dijitalleşme alanında ciddi girişimlerde bulunduk. Migros'ta online satışı Türkiye geneline yaydık.
Bu noktada yaşanan lojistik sorunlarını aşmak için lojistik altyapı yatırımlarını gündeme aldık. Önümüzdeki süreçte dijitalleşme alanında önemli yatırımları devreye almaya devam edeceğiz. Anlaşılan o ki, bu süreç biraz daha sürecek. Öngörüm, birkaç aylık süreçte koronavirüs kontrol altına alınabilirse, ekonomik toparlanma en yakın 2021'in ikinci çeyreğinde mümkün olabilir."
"HER KRİZ YENİ FIRSATLAR DOĞURUR"
"Pandemi dünya ekonomisini derinden etkiledi. Dünyadaki toparlanma ne kadar hızlı olursa bizim ülkemizde de yaraların sarılması o kadar hızlı olur. Hasarların etkisinin azaltılması, çarkların dönmesi için var gücümüzle çalışmaya, üretmeye devam etmeliyiz. İhracatın üçüncü çeyrekte toparlanacağını, son çeyrekte nefes aldıracağını düşünüyorum.
Türkiye'de özel sektör, girişimci ruhuyla dünyadaki pek çok ülkeden daha hızlı bir şekilde kaynaklarını dönüştürerek toplumsal mücadeleye dahil oldu. Türkiye bu krizi de aşacak, atılıma geçecektir. Her kriz yeni fırsatlar doğurur. Çin'in alternatif üretim üssü olarak Türkiye daha fazla ticaret payı alacaktır. Hep birlikte çalışarak bu zor günlerden daha da güçlenerek çıkacağımıza inanıyorum."
"DİJİTAL DÖNÜŞÜM VE AR-GE FIRSATLARINA BAKIYORUZ"
"Akkök Holding olarak pandemi sürecinde konumumuzu doğru belirleyerek, kontrollü ve dengeli bir strateji kurguladık. Temkini elden bırakmadan, pazar payımızı sağlamlaştırmaya öncelik veriyoruz. Dijital dönüşüm ve AR- GE alanlarındaki yenilikleri de yakından takip ediyoruz.
Kimya, enerji ve gayrimenkul başta olmak üzere tüm sektörlerimizdeki başarılı grafiğimiz sayesinde pandemi sürecini güçlü bir şekilde geride bırakıyoruz. Pandemi sürecinde tüm şirketler gibi korumacı bir stratejiyi devreye aldık. Önceliğimiz, mevcut sektörlerimizdeki pazar payımızı sağlamlaştırmak. Süreçle uyumlu hedeflerimiz çerçevesinde şirket satın alma kararlarını ve aciliyet gerektirmeyen yatırımlarımızı bir süreliğine ertelediğimizi söyleyebiliriz."