SWIFT NEDİR? SWIFT NE ANLAMA GELİYOR?
Öncelikle SWIFT nedir? Ne anlama geliyor? SWIFT paranın sınırlar arasında sorunsuz ve hızlı bir şekilde transferini sağlayan küresel finans arteri. (Bkz: Swift hakkında) Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication ifadelerinin kısaltmasından oluşuyor. Türkçesi Dünya Bankalar Arası Finansal İletişim Topluluğu olan SWIFT, bankaların hızlı ve güvenli sınır ötesi ödemeler yapmak için kullandıkları ve uluslararası ticaretin sorunsuz bir şekilde akmasını sağlayan ana güvenli mesajlaşma sistemi.
SWIFT, finansal kurumların ulusal sınırların ötesine para aktarırken birbirleriyle güvenli bir şekilde iletişim kurmasını sağlayan altyapıyı sunmayı teşkil ediyor. 200'den fazla ülkede 11 binden fazla banka, yatırım firmaları ve büyük şirketler SWIFT hizmetini kullanıyor ve dünyadaki sınır ötesi ödemelerin büyük kısmını gerçekleştiriyor.
Swift, uluslararası ticaretin finansmanı için temel mekanizma haline gelmiş durumda. 2020'de Swift platformu üzerinden her gün yaklaşık 38 milyon işlem gönderilerek trilyonlarca dolar değerinde işlem yapıldı. Belçika merkezli SWIFT, dünya çapında finans kuruluşları arasındaki işlemlerin güvenli ve standart bir halde gerçekleştirilmesine imkan sağlıyor.
1973 yılında kurulan ve merkezi Belçika'da bulunan Swift, 200'den fazla ülkede 11.000 banka ve kurumu birbirine bağlıyor. Ancak Swift, geleneksel bir banka değil. Ödemeler gönderildiğinde ve geldiğinde kullanıcıları bilgilendiren bir tür anlık mesajlaşma sistemi. Şirketler ve hükümetler arasında trilyonlarca dolar el değiştirirken, günde 40 milyondan fazla mesaj gönderiyor. Ve BBC'nin haberine göre Bu mesajların %1'inden fazlasının Rus ödemelerini içerdiği düşünülüyor.
Swift, tek bir kurumun kendi sistemini geliştirmesini ve tekel olmasını istemeyen Amerikan ve Avrupa bankaları tarafından yaratıldı. Swift, hizmeti kullanan binlerce üye kurumun bir kooperatifi. Merkezi Belçika'da, ticaret anlaşmazlıklarında tarafsız kalır ve esas olarak hizmet olarak yönetilir. BBC'nin haberine göre Ağ şu anda 2.000'den fazla banka ve finans kuruluşunun ortak mülkiyetindedir ve ABD Federal Rezervi ile İngiltere Bankası da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki büyük merkez bankalarıyla ortaklaşa Belçika Ulusal Bankası tarafından denetlenmektedir.
İRAN SWIFT'TEN ÇIKARILMIŞTI
Batılı ülkeler, geçmişte benzer biçimde İran'ı SWIFT'ten çıkarmıştı. İran, söz konusu sistemin dışında olduğu için petrol gelirlerini tahsilde, ticari ödemelerde zorluklar yaşamış, ülke ekonomisinde çeşitli sıkıntılarla karşılaşmıştı. Ülke o dönem nükleer programı üzerindeki yaptırımların bir parçası olarak 2012 yılında Swift'den men edilmişti. Petrol ihracat gelirlerinin neredeyse yarısını ve dış ticaretinin %30'unu kaybetti. Swift ise yaptırımlar üzerinde hiçbir etkisinin olmadığını ve bunları uygulama kararının hükümetlere ait olduğunu söylüyor.
SWIFT'TEN ÇIKARMAK RUSYA'YI NASIL ETKİLER?
Peki, SWIFT'ten çıkarmak Rusya'yı nasıl etkiler? Bu konuda dış basındaki ilk yorumlar ve ilk analizler şöyle:
- USA Today'in analizinde, "Rusya'yı SWIFT'den men etmek ülke ekonomisine hemen zarar verir ve uzun vadede Rusya'yı bir dizi uluslararası finansal işlemden uzaklaştırır. Buna, Rusya'nın gelirinin %40'ından fazlasını oluşturan petrol ve gaz üretiminden elde edilen uluslararası karlar da dahildir. İran, nükleer programı üzerindeki yaptırımların bir parçası olarak 2012'de SWIFT'e erişimini kaybetti, ancak ülkedeki bankaların çoğu 2016'da sisteme yeniden bağlandı. Petrol ihracat gelirlerinin neredeyse yarısını ve dış ticaretinin %30'unu kaybetti" denildi.
'SWIFT BANKALAR İÇİN TWITTER GİBİ'
CBC'in analizi ise şöyle:
- "Massachusetts'teki Harvard Üniversitesi'ndeki Davis Rusya ve Avrasya Araştırmaları Merkezi'nin yönetici direktörü Alexandra Vacroux, SWIFT'in parayı hareket ettirmeyen, ancak paranın nereye gittiği hakkında bilgi sağlayan bir "bankalar için sosyal ağ" gibi olduğunu söyledi. Vacroux, "Gerçekten bir sosyal mesajlaşma sistemi gibi ve bankalar için Twitter gibi" dedi.
- Manchester Üniversitesi'nde finansal teknoloji ve bilgi sistemleri profesörü ve başkanı Markos Zachariadis, "SWIFT'i finansal hizmetler sektörünün bel kemiği olarak düşünebilirsiniz" diyor ve ekliyor: "Dünya çapında taşınan paranın hacmi ve değeri açısından finansal hizmetlerde sahip olduğumuz en etkili altyapıdır."
- Rusya Ulusal Swift Derneği'ne göre, ülkedeki yaklaşık 300 önde gelen banka ve kuruluş SWIFT kullanıcısıdır, Rus kredi kuruluşlarının yarısından fazlası SWIFT'de temsil edilmektedir ve Rusya, platformun kullanıcı sayısına göre ikinci sırada yer almaktadır. (İlk sırada ABD var)
- Rus bankalarının SWIFT'den çıkarılması, ülkenin dünyadaki finansal piyasalara erişimini kısıtlayacaktır. Profesör Zachariadis, neredeyse bir ülkeyi internetten kesmek gibi olacağını söyledi: "Çevrimiçi faaliyet gösteren tüm bu organizasyonları hayal edin. Ve bu altyapıya aniden sıfır erişim...
- Helsinki merkezli uluslararası yaptırımlar uzmanı Maria Shagina, geçen yıl Carnegie Moskova Merkezi için yazdığı bir makalede, Rusya'nın SWIFT'den men edilmesinin etkisinin, 2012'de sisteme erişimi reddedilen İran için olduğu kadar yıkıcı olabileceğini yazmıştı: Rusya, ABD doları cinsinden hidrokarbon ihracatı nedeniyle SWIFT'e büyük ölçüde bağımlı. Kesinti, tüm uluslararası işlemleri sona erdirecek, döviz oynaklığını tetikleyecek ve büyük sermaye çıkışlarına neden olacak"
- Vacroux, Rusya'nın federal bütçesinin petrol ve gaz gibi hammaddelerin ihracatından elde edilen vergilere çok bağımlı olması nedeniyle, satışların yapılmasını ve ardından ülke bütçesi için gereken parayı elde edilmesini zorlaştıracağını söyledi.
BAZI UZMANLAR İSE FARKLI GÖRÜŞTE
- Ancak bazı uzmanlar, Rusya'yı SWIFT'den çıkarmanın diğer olası yaptırımlar kadar yıkıcı olup olmadığını sorguluyor. Tufts Üniversitesi'nden Chris Miller, Miller, büyük Rus bankalarını ABD finans sisteminden koparmakla tehdit etmenin kesinlikle daha fazla etkili olacağını söyledi.
- Uluslararası ticarete odaklanan ve Obama yönetiminde çalışan uluslararası bir avukat olan Adam Smith, CBS News'e verdiği demeçte, "Bu bir finansal ödeme sistemi değil, bir iletişim platformu" dedi. "Rusya'yı SWIFT'den çıkarırsanız, onları önemli bir finans arterinden çıkarmış olursunuz, ancak bankadan bankaya işlemlerde bulunmak için telefon, teleks veya e-posta gibi SWIFT öncesi araçları kullanabilirler."
Rusya'nın kullanabileceği alternatif sistemler var mı?
2014 yılında Rusya'nın SWIFT'den çıkarılması çağrılarına yol açan Rusya'nın Kırım'ı işgal etmesinin ardından, Rusya Merkez Bankası bir SWIFT alternatifi olan Finansal Mesajların Aktarımı Sistemi (SPFS) geliştirme planlarına başladı.
Rusya ve Rus-Çin ilişkileri uzmanı ve Washington DC'deki Georgetown Üniversitesi'nde fahri profesör olan Harley Balzer'e göre, Şubat 2020 itibariyle 400'den fazla Rus bankası SPFS'ye katılarak SWIFT'e kayıtlı Rus bankalarının sayısını aştı.
Balzer, Rus hükümetinin kullanımı teşvik etmek için bankalara sübvansiyon verdiğini ve bunun da ülkedeki bankaların ücretlerini düşürdüğü için SPFS'nin bir parçası olmak istemesine neden olduğunu söyledi.
Ancak şimdiye kadar, bir Çin bankası da dahil olmak üzere yalnızca yaklaşık bir düzine yabancı banka bunu kullanıyor, bu da "uluslararası ödeme transferleri için gerçekten [Rusya'ya] pek yardımcı olmayacak" anlamına geliyor.
SWIFT YASAĞI NEDEN BU KADAR CİDDİ?
Guardian'ın analizinde bu soruya "Sıradan işlemlerin doğrudan bankalar arasında yapılması ya da yeni gelişen rakip sistemler aracılığıyla yönlendirilmesi, maliyetlere ek olarak ve gecikmeler yaratacaktır" deniliyor.
BAZI RUS BANKALARIN SWIFT'TEN ÇIKARILMASI
Anadolu Ajansı'nın analizinde ise SWIFT yasağı Rusya'yı nasıl etkiler sorusuna şu yanıtlar veriliyor:
Bazı Rus bankalarının SWIFT'ten dışlanması, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısına en geniş kapsamlı yanıt olarak görülürken, Rusya ile Batı arasındaki ticaretin ciddi şekilde kısıtlanmasına da neden olabileceği değerlendiriliyor.
- Rusya Ulusal SWIFT Derneği Rosswift'e göre, Rusya, yaklaşık 300 banka ve kuruluşla ABD'den sonra SWIFT sistemine üye sayısı en fazla olan 2. ülke konumunda yer alıyor. Rusya'nın finans kurumlarının yarısından fazlasının SWIFT üyeliği bulunuyor.
- Rusya, Visa ve Mastercard sistemlerine benzer şekilde banka havaleleri için SPFS sistemi ve kart ödemeleri için Mir sistemi dahil olmak üzere kendi yerel finansal altyapısına sahip.
- Pratik açıdan SWIFT'ten çıkarılmak, "Rus bankalarının onu yabancı finans kurumlarıyla ticari işlemler için ödeme yapmak veya almak için kullanamayacağı" anlamına geliyor.
- Bazı uzmanlar, en büyük doğal gaz tedarikçisi olan Rusya ile önemli ticareti olan Avrupa ülkeleri için bu yaptırımın operasyonel olarak gerçek bir sıkıntı kaynağı olacağı öngörüsünde bulunuyor.
- Batılı ülkeler, Moskova'nın 2014'te Kırım'ı ilhak etmesinin ardından Rusya'yı SWIFT'ten dışlamakla tehdit etmişti.
- Bazı uzmanlar, doğal gaz, petrol, taş kömürü, buğday ve alüminyum gibi büyük bir emtia ihracatçısı olan Rusya'nın SWIFT sistemi dışında tutulmasının, Rusya'yı Çin ile alternatif bir transfer sistemi geliştirmeye teşvik edebileceğini belirtiyor.
Yaptırımların Rus ekonomisine etkileri
Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, cumartesi günü yaptığı açıklamada, "Rusya Merkez Bankası'nın varlıklarını felç edeceğiz. Bu; işlemlerini donduracak, varlıklarını tasfiye etmesini imkansız hale getirecektir." ifadesini kullanmıştı.
Washington merkezli Atlantik Konseyi uzmanı Josh Lipsky, Financial Times'e yaptığı değerlendirmede, Rusya Merkez Bankası'na yaptırım uygulanmasının önemli bir adım olduğunu vurgulayarak, "Bir merkez bankasına yaptırım uygulamak, muhtemelen uluslararası finans sisteminde en çok sıkıntıya neden olacak hareket." değerlendirmesinde bulundu.
Rus rublesi, haftaya dolar karşısında yüzde 8'den fazla değer kaybederek başlarken, Rusya Merkez Bankası, bugün politika faizini yüzde 9,5'ten yüzde 20'ye çıkardı. Moskova Borsası'nın bugün işlemlere açılmayacağı açıklandı.
Bu hafta Rus döviz piyasasında büyük sıkıntı olacağına işaret eden bazı analistler, işlemlerin durdurulmasını bekliyor. Bazı uzmanlar da Rusya'nın döviz kurunu yapay olarak sabitleyeceği öngörüsünde bulunuyor.
"Bu, ekonomik bir soğuk savaş"
Atlantik Konseyi Avrasya Merkezi'nde ekonomik yaptırımlar konusunda uzman olan Edward Fishman, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, "Şeytan ayrıntıda gizli olacak. Bakalım (Rusya'nın) hangi bankaları listede yer alacak? Yaptırım listesinde Sberbank, VTB ve Gazprombank gibi en büyük Rus bankaları varsa kesinlikle çok büyük olumsuz etkisi olacak." ifadelerini kullandı.
Atlantik Konseyi uzmanlarından Daniel Fried de Rus ekonomisinin söz konusu şoklardan kurtulmasının zor olacağına inandığını belirterek, "Bu, ekonomik bir soğuk savaştır." değerlendirmesinde bulundu.
Allianz danışmanı ve Gramercy Fon Yönetimi Başkanı Mohamed El-Erian de Rus şirketlerinin Batılı şirketlerde borç ve alacakları olduğuna işaret ederek, Rus bankalarının SWIFT'ten çıkarılmasının küresel ekonomi için kaçınılmaz yansımaları olacağını vurguladı.
Uzmanlar, Batılı ülkelerin Moskova'ya karşı son yaptırım kararlarının birçok yatırımcıyı endişelendireceğini ve geçen haftanın ikinci yarısında piyasalarda görülen toparlanmanın bu hafta yeniden teste tabi tutulacağını belirtiyor. Batılı ülkeler, Rusya'nın elit tabakasına, "zenginliklerinin sembolünün yakından ellerinden alınabileceği" konusunda da uyarılarda bulundu. Bloomberg'de yer alan haberde, Batılı ülkelerin Rusya'ya karşı hemfikir olduğu mali cezalar arasında, "yaptırım uygulanan oligarklar, hükümet yetkilileri ve şirketleri belirlemeye ve varlıklarına el koymaya başlayacak bir görev gücü oluşturulmasının" yer aldığı da iddia edildi.
Bu arada, Rus hava yollarının birçok Avrupa ülkesinin üzerinden uçuşu yasaklandı ve Aeroflot gibi hava yollarının Batı'ya giderken izledikleri en kısa rotalar kapatıldı. Hava sahalarının kapatılması, soğuk savaş dönemindeki kesintileri hatırlatıyor. İhtilaf bölgesinde ve civarındaki uçuşa yasak bölgeyle birlikte söz konusu son hamleler, Rus uçaklarının Fransa ve Hollanda gibi ülkelere gidebilmek için Türkiye'ye kadar inmesini gerektiriyor. Kuzeyden alternatif bir rota olan Finlandiya üzerinden uçuş da kapatıldı. Rusya da buna karşılık vererek hava sahasını Avrupa merkezli birçok hava yolu şirketine kapatıp doğuya giden uçakların daha uzun süreli ve daha fazla yakıt harcadıkları rotaları izlemesine neden oldu.
SWIFT YASAĞI DİĞER ÜLKELERİ ETKİLER Mİ?
Rusya, özellikle Hollanda ve Almanya'dan yabancı mamul malların büyük bir alıcısı. Rusya, ham petrol, doğal gaz ve katı fosil yakıtların ana AB tedarikçisi ve Avrupa ülkeleri yedek tedarikçi bulmakta zorlanabilir. Rus bankalarının SWIFT'ten dışlanması, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısına en geniş kapsamlı yanıt olarak görülürken, Rusya ile Batı arasındaki ticaretin ciddi şekilde kısıtlanmasına da neden olabileceği belirtiliyor.
ÜLKELER NEDEN SWIFT YASAĞI KONUSUNDA BÖLÜNMÜŞTÜ?
Yaptırımların ilk aşamasında Batı ülkeleri Rusya'yı SWIFT'ten çıkarmak konusunda 2'ye ayrılmıştı. BBC'nin analizine göre bir görüşe göre Rusya'yı Swift'ten çıkarmak, başta Almanya olmak üzere Rusya'ya mal tedarik eden ve Rusya'dan satın alan şirketlere zarar verir. Analizde şu yorumlar yapılıyordu:
- "Rusya, Avrupa Birliği'nin ana petrol ve doğal gaz tedarikçisi ve alternatif arz bulmak kolay olmayacaktır. Halihazırda yükselen enerji fiyatlarıyla birlikte, daha fazla kesinti, birçok hükümetin kaçınmak istediği bir şey. Rusya'nın borçlu olduğu şirketler, ödeme almak için alternatif yollar bulmak zorunda kalır.
- Bazı görüşler ise uluslararası bankacılık kaosu riskinin çok büyük olduğunu söylüyor.
- Rusya'nın eski maliye bakanı Alexei Kudrin ise Swift'ten ayrılmanın Rusya ekonomisini %5 küçültebileceğini öne sürdü.
- Ancak bunun Rusya ekonomisi üzerindeki kalıcı etkisi konusunda şüpheler var. Rus bankaları, ödemeleri kendi ödeme sistemine sahip Çin gibi yaptırım uygulamayan ülkeler üzerinden yönlendirebilir"
Guardian'ın haberine göre ise Swift yaptırımı istemeyen ülkelerin bir nedeni, Rus işletmeleri üzerindeki etkinin çok ciddi olmama ihtimali olabilir. Haberde, "Büyük bir Rus bankasının başkanı kısa süre önce ödemeler için telefonlar, mesajlaşma uygulamaları veya e-posta gibi diğer kanalları kullanabileceğini söyledi. Rus bankaları, Swift'e rakip olmak için kendi ödeme sistemini kuran Çin gibi yaptırım uygulamayan ülkeler aracılığıyla da ödemeleri yönlendirebilir. Rusya'nın Swift'i kullanma yasağı, Çin'in rakibi Cips sisteminin kullanımını hızlandırabilir. Ayrıca ABD dolarının küresel rezerv para birimi statüsüne zarar verebileceği ve kripto para birimleri gibi alternatiflerin kullanımını hızlandırabileceği korkusu da var" ifadeleri var.